شفقنا رسانه- در هفته های اخیر، رئیس جمهور از ضرورت تدوین یک قانون مدون برای حکمرانی فضای مجازی خبر داد و اشاره کرد که بناست وزیر ارتباطات با شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی امنیت ملی در این باره به بحث و گفتگو بپردازند تا بر اساس داده ها بستر برای راحتی مردم در مسائل فرهنگی، تجارت و علمی فراهم شود. با این حال اسماعیل قدیمی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم کتاب «نظریه‌های جامعه‌ی اطلاعات» دیدگاه دیگری دارد و می گوید: فضای مجازی، فضای مردم است. این فضا در واقع باید یک پژوهشگاه و مرکز تحقیقات برای حاکمیت باشد. حاکمیت باید اجازه دهد تا مردم در فضای مجازی آزادانه ابراز عقیده کنند تا براساس آن، اطلاعات، آگاهی ها و معرفت های مورد نیاز را از جامعه بدست آورد و افکار عمومی را در آنجا بسنجد، تا سیاست هایش را با اندیشه ها، خواسته و انتظارات مردم تطبیق دهد.
اسماعیل قدیمی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم کتاب «نظریه‌های جامعه‌ی اطلاعات» معتقد است که اگر به تجربه دانشگاهی و تئوریک دنیا نگاه کنیم، نباید به دنبال حکمرانی در فضای مجازی باشیم. او به شفقنا رسانه می گوید: حکمرانی در عرصه سیاسی معنا می دهد. ارتباطات اجتماعی عرصه عمومی وجایی برای گفتگوی آزاد و بدون سانسور و مبتنی بر گفتمان آزاد و مردم گرایانه است نه عرصه حکمرانی. ارتباطات اجتماعی عرصه ای است که کنش هایش از جنس حرف زدن، صحبت کردن، گفتگو کردن، اطلاعات دادن، اطلاعات گرفتن، تحلیل کردن و… است. به عبارتی دیگر فضای مجازی به صورت خاص و رسانه های همگانی به معنی عام فضای عمومی یا گستره ی همگانی برای کسب اطلاعات از سوی حاکمیت و تبدیل آن به تئوری از سوی پژوهشگران دانشگاهی است که باید اطلاعات را تبدیل به تئوری و معرفت کنند و از آن معرفت مجریان دولت و حکومت برای تصمیم گیری مقامات استفاده کنند.
او ادامه می دهد: سیاست (Politics) یعنی مجموعه ای از توانایی ها، مهارت ها و تخصص حکومت کردن، مردم را اداره کردن، نهاد سازی کردن، سازماندهی و تقسیم کار کردن، امکانات فراهم کردن برای حکمرانی درست است.
قدیمی معتقد است که فضای مجازی یا وسایل ارتباط جمعی در عرصه اجتماعی در جامعه به وجود آمده اند، رشد کرده اند، توسعه پیدا کرده اند و… . او می گوید: ساختار فضای مجازی، اجتماعی است به همین دلیل در عرصه اجتماعی با حکمرانی سروکار نداریم. نمی توان فضای مجازی را مدیریت کرد چرا که جایی برای ابراز وجود شهروندان است. فضای مجازی جایی است که مردم به کیفیت حکمرانی حاکمان واکنش نشان می دهند و آن را ارزیابی می کنند. پس حاکمیت به جای حکمرانی در عرصه ای که به مردم تعلق دارد بهتر است از آن کسب اطلاعات و همانند دانشگاهی تولید تئوری کنند.
این مدرس دانشگاه تاکید می کند: رادیو- تلویزیون، روزنامه ها و… در اختیار حکمرانی است به عبارتی حاکمیت از همه امکانات و ابزارها برای ابراز وجود و زدن حرف خود استفاده می کند. در اینجا باید گفت حق و حقوق مردم و شهروندان چه می شود؟ آن ها باید کجا اظهار وجود کنند؟ کجا ابراز نظر و احساسات کنند؟ به عنوان مثال وقتی مردمی در عرصه اقتصادی با چالش های بسیار مهم اقتصادی، گرانی، حقوق اندک و… روبه رو هستند، در کجا باید حرف بزنند و صدای خود را به گوش حکمرانان برسانند؟
قدیمی می گوید: فضای مجازی، فضای مردم است. این فضا در واقع باید یک پژوهشگاه و مرکز تحقیقات برای حاکمیت باشد. حاکمیت باید اجازه دهد تا مردم در فضای مجازی آزادانه ابراز عقیده کنند تا براساس آن، اطلاعات، آگاهی ها و معرفت های مورد نیاز را از جامعه بدست آورد و افکار عمومی را در آنجا بسنجد، تا سیاست هایش را با اندیشه ها، خواسته و انتظارات مردم تطبیق دهد. هرچه بیشتر این فضا آزادتر می شود، زمینه های تنش اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و… با حاکمیت کمتر می شود. به عبارتی حاکمیت به جای حکمرانی در این فضا باید به دنبال کشف مسائلی در ذهن مردم باشد که به نارضایتی و ناخشنودی های آن ها می انجامد. یکی از مهمترین وظایف یک حکمران سیاسی بدست آوردن رضایت مردم است.
این مدرس دانشگاه ضمن تاکید بر ضرورت توجه حاکمیت به نگاه کارشناسان می گوید: حاکمیت باید فضا را برای ابراز عقیده و نظر اقشار مختلف جامعه؛ کارشناسان، متخصصان، خبرنگاران، مردم عادی و… در این فضا فراهم کند و در مقابل علاوه بر سنجش افکار و مطالبات عمومی در فضای مجازی باید پاسخگویی را جایگزین برخورد سلبی در این فضا کند.
قدیمی می گوید: معتقدم وسایل ارتباط جمعی باید در اختیار کارشناسان، متخصصان، تحصیلکردگان، دانش آموختگان دانشگاه ها باشد و این یک کار فوق العاده است که ده ها ویژگی دارد. چرا اهل رقابت، گفتگو، بحث، تحقیق و… نیستیم و تنها به انتشار یکسویه اخبار اکتفا می کنیم؟ چرا باید اندیشمندان و کارشناسان خبره ما از اظهار نظر محروم شوند و تریبون به دست عده ای داده شود که نگاه غیر علمی و یک سویه دارند؟
این مدرس دانشگاه با اشاره به چالش های این فضا می گوید: ممکن است که در این فضا پرنوگرافی، بی اخلاقی ها، کودک آزاری، افشای اطلاعات نظامی و مسائل امنیتی، همکاری های تروریستی و… هم باشد. در همه جای دنیا قوانین مطبوعاتی و وسایل ارتباط جمعی محدودیت هایی برای کودکان، مسائل اخلاقی و امنیتی قائل هستند و این بخش مربوط به نهادهای امنیتی است که من هم معتقدم باید کنترل شود. با این حال وقتی یکی از سیاست های رسانه ای ما حالت سلبی دارد و از فیلترینگ استفاده می کنیم، مردم برای دور زدن این سیاست به سراغ فیلترشکن می روند. به عبارتی برخی از این افراد به سراغ سازمان ها، نهادها و موسساتی می روند که ما نمی دانیم آبشخور فکریشان کجاست و با آسیب های بیشتری موجه می شوند.
او تاکید می کند: مشکل ما مشکل بنیادهاست و باید نگاهمان را تغییر دهیم. فضای مجازی جایست که باید برای تصمیم گیری ها، سیاستگذاری ها و مدیریت بخش های کشور از جمله؛ سیاست، اقتصاد، فرهنگ و… از آن بهره برداری کنیم.
با این اوصاف پیشنهاد شما به دولت و حاکمیت در خصوص فضای مجازی و استفاده درست از آن چیست؟ قدیمی پاسخ می دهد: ما باید در عرصه وسایل ارتباط جمعی و مدیریت آن به سمت حرفه ای گرایی برویم. باید به این سمت برویم که رقابت علمی و کارشناسانه را در جهان امروز بپذیریم. باید برای این وسایل استقلال را فراهم و کاری کنیم که در اختیار افرادی قرار بگیرند و آن را مورد استفاده قرار دهند که به علوم ارتباطات اجتماعی اشراف دارند، تئوری های ارتباطات اجتماعی را می دانند و می توانند بر روی افکار عمومی تاثیر بگذارند.
او تاکید می کند: ما باید نهاد مدرن و مستقل ارتباط جمعی را در کشور به رسمیت بشناسیم و در مجلس شورای اسلامی کمیسیون مخصوص برای وسایل ارتباط جمعی قائل شویم که کارشناسان و اندیشمندان علوم ارتباطات اجتماعی در آن فعال باشند.
قدیمی ادامه می دهد: ما باید سیاستگذاری خود را در کنترل وسایل ارتباط جمعی تغییر دهیم، سیاست های سلبی را کنار بگذاریم و سیاست های اثباتی را بکار بگیریم. علاوه بر آن باید با عملکرد حرفه ای صداوسیمای قوی بسازیم تا مردم برای کسب اخبار و اطلاعات خود اول به سراغ صداوسیما بروند و مرجع اول مردم برای کسب اطلاعات باشند چراکه ما نمی توانیم به مردم بگوییم رسانه های دیگر را نبینند. پیشنهاد بعدی که بر روی آن تاکید دارم، بحث آزادی بیان و عقیده است. علاوه بر آن باید در عرصه های حقوقی از وسایل ارتباط جمعی مستقل به صورت حقوقی و قانونی حمایت کنیم. باید فضا را برای کارشناسان، دانشگاهی ها و… فراهم کنیم. مشکل ما این است که گفتگو کردن در مورد مسائل اجتماعی را بلد نیستیم.
این مدرس دانشگاه می گوید: حکمرانان ما باید مباحث اجتماعی که می تواند منجر به تنش و به خطر افتادن امنیت کشور شود را مطرح کنند و آزادانه با دیگران درگیر گفتگو شوند. با اطمینان معتقدم این رویکرد سبب ایجاد بهبودی در جامعه می شود. پس به جای مدیریت و حکمرانی در عرصه فضای مجازی باید مدیریت علمی خود را اصلاح کنیم. به عبارتی نهادسازی، سازماندهی، سیاستگذاری، مدیریت ما در عرصه های مختلف و… ایراد دارد و باید اصلاح شوند.
او هشدار می دهد: خطر بزرگ این است که با سیاست های سلبی و نادرست و حرفه ای عمل نکردن، دست و بال دشمنان کشور را باز بگذاریم تا مدیریت افکار عمومی را بدست بگیرند. بنابراین بهتر است حکمرانی را در رابطه با مدیریت قلمروهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با اتکای به علم یا دانش، عقلانیت و… به کار برد.