شفقنا رسانه-چندین سال است که شاهد ظهور فعالیتهای افرادی در قالب بلاگر و اینفلوئنسر در شبکه اجتماعی اینستاگرام هستیم که به تدریج با شروع کرونا و دیگر مسایل حضور آنها پررنگ تر شده است. اما یکی از مولفه های مهم و ثابت در اغلب صفحات این بلاگرها به نمایش گذاشتن زندگی های بی عیب و نقص و به نوعی زندگی نمایشی از خود و کودکانشان است. با این حال ترویج این سبک از زندگی که به نظر می رسد با زندگی واقعی کاربران تفاوت های زیادی دارد تا چه حد آسیب زاست؟ معصومه نصیری عضو هیأت علمی اندیشکده تحلیل گفتمان راهبردی دانشگاه امام صادق «ع» معتقد است تلاش برای نمایشی شدن زندگی روزمره، کاری است که بلاگران انجام می دهند. خلق ارزش و روش ها و سبک های جدید زندگی توسط آنان از کارهای بلاگرها در فضای مجازی است. مهم ترین آسیبهای زندگی بلاگران، خلق ارزش و سبک جدید زندگی است که باعث سوق مخاطب به سمت مصرف گرایی، نمایشی شدن و خالی شدن از اصالت در حوزه های مختلف است.
نصیری در ابتدای صحبت های خود با اشاره به کارکرد اینستاگرام به شفقنا رسانه می گوید: برخی پلتفرم ها مانند اینستاگرام کارکردشان نمایشی است. نمایشی شدن و تلاش برای به تصویر کشیدن وضعیت آرمانی و رویایی ومواردی از این دست، تمرکز اصلی این پلتفرم با توجه به اقتصاد توجه، و نقش آن در خلق ارزش های جدید و از بین بردن ارزش های قبلی در سبک زندگی است. اینستاگرام برای اینکه اهداف خود را محقق کند، حتما نیازی به افرادی برای تامین کارکرد خود دارد که عنوان این افراد اینفلوئنسر و یا بلاگرها هستند.
او ادامه می دهد: در واقع این افراد در تلاش برای نمایش کشیدن زندگی روزمره هستند و می خواهند دنیای آرمانی را با کارگردانی خود به تصویر بکشند. در واقع می خواهند خالق یک سبک و اثر جدید در اینستاگرام باشند و به قدری آن را تکرار می کنند که در ذهن مخاطب تثبیت می شود. تلاش برای نمایشی شدن زندگی روزمره، کاری است که بلاگران انجام می دهند. خلق ارزش و روش ها و سبک های جدید زندگی توسط آنان از مهم ترین کارهای بلاگرها است. از مهم ترین آسیب های زندگی بلاگرها، خلق ارزش جدید و سبک جدید زندگی است که باعث سوق مخاطب به سمت مصرف گرایی، نمایشی شدن و خالی شدن از اصالت در حوزه های مختلف است.
این کارشناس رسانه با اشاره به افزایش سواد رسانه ای مخاطب در برابر آسیب هایی که بلاگرها می توانند بر سبک زندگی کاربران وارد کنند، توضیح می دهد: نیاز است تا کاربران بدانند بسیاری از این رفتارهایی که بلاگر ها انجام می دهند، کارگردانی شده است. به این معنا که دارای سناریو و بازیگر است و قرار است تا موقعیتی را خلق کنند که منجر به آن نیاز و خواست مخاطب شود.
او بیان می کند: مخاطب اگر از این مسأله مطلع شود و این تصور را نکند که هر آنچه می بیند، یک فضای واقعی است و افراد تنها برشی از زندگی خودشان را به تصویر می کشند، در اینجاست که نسبت خود را با آن سبک و ماجرای کارگردانی شده بلاگرها تنظیم می کند.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اثرات آگاهی مخاطب از اصل ماجرای روش بلاگرها در اینستاگرام می گوید: با کسب آگاهی مخاطب، دیگر احساس درجا زدن، شکست و سرخوردگی و افسردگی به وجود نخواهد آمد. به همین خاطر تاکید من در اینجا روبرو شدن مخاطب با اصل ماجراست و اینکه کاربر باید این موضوع را درک کند که اصل ماجرا به دنبال خلق ارزش های جدید، زندگی نمایشی و رفتار های نمایشی است. همچنین مخاطب باید بداند از احساسات و عواطف او برای تبادل کالا استفاده می شود که منجر به مصرف گرایی شدن می شود. اینجاست که سواد رسانه ای به او کمک می کند و مخاطب متوجه می شود، زندگی به اصطلاح آف لاین می تواند برایش کمک کننده باشد.
نصیری معتقد است سواد رسانه می تواند این تاثیر را داشته باشد که به کاربر قدرت تحلیل را بدهد و به او را به این فهم و تشخیص برساند که محتوای ارایه شده توسط بلاگرها در اینستاگرام، قرار است چه ارزشی را برای من نوعی ایجاد کند و چه سبک زندگی را برای من خلق و یا از بین ببرد.
این عضو هیأت علمی با اشاره به دلایل بی توجهی بلاگرها به حریم خصوصی خود توضیح می دهد: بقای افرادی چون بلاگرها و سلبریتی ها در دیده شدن و ماندن در فضای رسانه ای است. شاهدیم در برخی مواقع بسیاری از این بلاگرها به خاطر رفتاری مورد فحش و ناسزای کاربران قرار می گیرند، اما برای آن بلاگر اهمیتی ندارد و کار و روش خود را انجام می دهد، چرا که برای اینحماعت، ماندگاری شرط اول است، ولو اینکه مورد تهدید،تمسخر ناسزا و فحش قرار گیرند.
او ادامه می دهد: به همین خاطر برای یک بلاگر حریم خصوصی به آن معنایی که در ذهن افکار عمومی تعریف شده را ندارد. یک بلاگرها از به تصویر کشیدن زندگی اش در بخش های مختلف چون عشق ورزیدن و جدایی، کسب درآمد می کند. بنابراین حریم خصوصی در ذهن آنها متفاوت از آن چیزی است که در ذهن من و شمای مخاطب قرار دارد.
نصیری در ادامه صحبت های خود به ضایع شدن حقوق کودکان توسط مادران بلاگر اشاره می کند و توضیح می دهد: بارها به این مسأله اشاره کرده ام که قوانین و حقوق کودکان این اجازه را نمی دهد تا پدران و مادران کودکشان را به عنوان یک کالای تبلیغاتی در تحقق اهداف بلاگری خود مورد سواستفاده قرار دهند. چرا که این والدین در حال تغییر سبک زندگی این فرد و تغییر نگاهش به هستی هستند و این بسیار آسیب زاست.
او تحلیل می کند: این کودک تا زمانی که کودک است و جذابیت های کودکی را دارد، می تواند در کسب کار والدینشان مفید باشد. اما بعد از آنکه بزرگتر می شوند و جذابیت های دوران کودکی از بین میرود در واقع در نوجوانی، رفتارهایی را از خودشان بروز می دهند که ساختار شکنانه است. چون فردی که در کودکی همواره در کانون توجه دیگران قرار داشته، به دلیل از بین رفتن این توجه، طبیعی است که رفتارهای امروزش ساختار شکنانه و مساله ساز شود و رفتار هایش دیگر مبتنی بر خرد نیست.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اهمیت حقوق کودکان در فضای مجازی بیان می کند: حوزه کسب درآمد از کودک در عرصه تبلیغات-چه در محل خانواده چه در بیرون از آن_ و در بسیاری از کشورها محل دقت است و با حساسیت زیادی با آن برخورد می شود. امروزه در فضای مجازی به این کودکان، به عنوان کودکان کار مجازی یاد می شود. این کودک شاید سر چهار راه توقف نکند، اما همان اتفاق های روحی و روانی که برای آن کودک کار اتفاق می افتد، برای این کودک در فضای مجازی رخ می دهد.
این دبیر کل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه ای یونسکو ایران ادامه می دهد: در واقع این کودکان باید رفتارش را نمایشی کند،باید نوع خاصی از پوشش را داشته باشد تا کسب درآمد برای پدر مادرش داشته باشد که همه این موارد در تعارض با قوانین بین الملل برای کودک است. متاسفانه در ایران خلأ قانونی زیادی در این حوزه داریم و از طرفی دیگر حتی اگر قوانینی موجود باشد، ضعف در برخورد قانونی و قضایی و ساماندهی در این موضوع را هم داریم. مثلا تا با امروز ندیده ایم، والدینی به خاطر نقض حریم فرزندش و یا سواستفاده از او مورد شماتت قانونی قرار گیرد به همین دلیل ما شاهد کودکان کار بسیاری در فضای مجازی هستیم.