شفقنا رسانه- تهیه نظام نامه اصول اخلاق حرفه ای رسانه ای از موضوعاتی است که کارشناسان رسانه در هر برهه از زمان بر آن تاکید دارند. در آستانه انتخابات با توجه به شور انتخاباتی و بحران هایی که امکان دارد به وجود آید، ضرورت اخلاق حرفه ای در رسانه بیش از همیشه ضرورت دارد. اما مهم ترین رسالت رسانه ها در زمان انتخابات چیست؟سید ضیاهاشمی استاد دانشگاه و مدیر سابق ایرنا با اشاره به مواردی چون صداقت، حفظ حرمت نقد شونده، شجاعت در بیان واقعیت و حفظ سرعت، توضیح می دهد: قرار نیست که رسانه ها در جامعه اخبار جعلی،غیر واقعی و غلط را منعکس کنند. همچنین مصالح انتخاباتی نباید باعث انعکاس و انتشار داده های غلط در رسانه ها شود و اگر غیر از این باشد رسانه از جایگاه خودش خارج می شود. شاید در مدت کوتاهی بتواند به هدف خود دست پیدا کند، اما در بلندمدت جایگاه حرفه ای خود نزد مخاطب را از دست خواهد داد.
هاشمی در ابتدای صحبت های خود درباره رسالت رسانه ها در ایام انتخابات به شفقنا رسانه می گوید: رسانه باید نسبت به افزایش شناخت و رشد قدرت انتخاب مردم، نقش آفرینی کند. پس رسالت اول رسانه به ویژه در انتخابات، آگاهی بخشی است. نقش دوم شفاف سازی است. با کمک رسانه، واقعیت ها در جامعه و عرصه سیاسی شفاف می شود و امکان شناخت دقیقی نسبت به گزینه های پیش رو افزایش پیدا میکند. سومین رسالت رسانه در انتخابات، کمک به جامعه و افکار عمومی برای تصمیم گیری و کنش گری در عرصه انتخابات از طریق افزایش توانمندی برای انتخاب بین گزینه های مختلف است.
او با اشاره به مولفه های مهم اخلاق حرفه ای در هر رسانه ای می گوید: در رسانه ها یک اصول اخلاق حرفه ای صرف نظر از انتخابات وجود دارد، اما در هنگام انتخابات پررنگتر میشود. اصل اول مراعات صداقت است.قرار نیست که رسانه ها اخبار جعلی،غیر واقعی و غلط را منعکس کنند. همچنین مصالح انتخاباتی نباید باعث انتشار و انعکاس داده های غلط در رسانه ها شود. اگر غیر از این باشد رسانه از جایگاه خودش خارج می شود. شاید در مدت کوتاهی بتواند به هدف خود دست پیدا کند، اما در بلندمدت جایگاه حرفه ای خود نزد مخاطب را از دست خواهد داد.اصل دوم مولفه اخلاقی برای رسانه در انتخابات، حفظ حرمت است.
او توصیه می کند: اگر رسانه قرار باشد نقدی هم کند باید حرمت نقد شونده را هم حفظ کند که این مساله هیچ منافاتی با نقد و انتقاد و برجسته سازی انتقادات ندارد و حتی میتواند فراگیر باشد. یعنی همه گروه ها، احزاب و … می تواند مورد نقد واقع شوند که در این انتقاد ها مخاطب میتواند انتخاب کند. نکته سوم، شجاعت در بیان واقعیت است. در جریان انتخابات چون بسیاری از افراد ذینفع هستند، طبعا شجاعت پرداختن به برخی از موضوعات برای بازنمایی حقیقت برای برخی افراد خوشایند نیست. به همین خاطر اصل شجاعت برای رسانه ها مهم است. یکی دیگر از اصول مهم، حفظ سرعت است، در انتخابات و خصوصا زمان نزدیک به انتخابات، زمان تصمیمگیری است و هر داده ای در آن زمان در تصمیمات نقش دارد. همه این موارد به شکلگیری یک رقابت سالم و مفید و ارتقای سطح آگاهی عمومی کمک خواهد کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به مفهوم انتخابات بیان می کند: انتخابات عرصه بارزی از دمکراسی و مردم سالاری است. مردم میتوانند بدون هزینه اضافی از طریق صندوق رای نظرات و دیدگاه خود را بیان کنند و انتخابات فرایند مهمی برای توزیع قدرت به شکل منطق،مدنی و عادلانه است، که افراد مختلف میتوانند با رای دادن و استفاده از حق رای خودشان، افرادی را در جایگاه مدیریت مشخص کنند.
او ادامه می دهد: بنابراین انتخابات فرصتی است برای اعمال حاکمیت مردم بر سرنوشت خودشان که حق خدادادی آنها است، انتخابات هرچه جامع تر و واقعی باشد، اعمال حاکمیت مردم بیشتر میشود و هرچه کوچکتر و با سوگیری همراه باشد،از تحقق عدالت اجتماعی و سیاسی فاصله خواهد گرفت. ضمن اینکه خود انتخابات فرصتی برای ارتقا فرهنگ سیاسی است. هر چند هر انتخابی دشواری های خاص خودش را دارد، یک انتخاب بین چند راهی کار راحتی نیست و نیازمند تفکر، تحلیل و تصمیم درست است و رسانه می تواند به ارتقای فرهنگ سیاسی، مشارکت سیاسی و اجتماعی و مسئولیت پذیری نسبت به سرنوشت جامعه کمک کند. انتخابات ضمن اینکه یک حق برای افراد است در عین حال باعث می شود تا شهروندان در عرصه سیاسی نسبت به تعیین سرنوشت خودشان و کنشگری برای تعیین سرنوشت شان، مسئولیت پذیر شوند.
این جامعه شناس ادامه می دهد: کسی که شهروند یک جامعه است نباید نسبت به فراز و فرود های جامعه خود بی تفاوت باشد. برای بی تفاوت نبودن جامعه، شهروندان نیاز به آگاهی دارند تا بدانند در جامعه چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است و چه گزینه های پیش روی آنهاست. بنابراین هر کنشی باید مبتنی بر آگاهی باشد.به همین خاطر حقوق و وظایف شهروندی در عرصه انتخابات مهم است و افراد حق دارند انتخاب کنند و نباید بی تفاوت باشند.
هاشمی معتقد است انتخابات واقعی در یک جامعه آن است که مردم این حق را دارند که حکمرانان را هم انتخاب و هم عزل کنند. او توضیح می دهد: پس مردمی بودن یک سیستم و نظام سیاسی اجتماعی یا همان مردم سالاری در اینجا پررنگ خواهد شد و اگر مردم نتوانند در تعیین سرنوشت خودشان دخیل باشند، آن بعد مردمی بودم و مردم سالاری آسیب خواهد دید و حتی جامعه از عادلانه بودن خودش خارج می شود. از طرفی دیگر اگر فرصتی برای ابراز عقیده و نظر مردم نباشد، حکمران هم از پشتیبانی و حق حکومت بر مردم محروم می شود.
این فعال رسانه ای با اشاره به نقش رسانه ها بر مشارکت مردم تشریح می کند: وظیفه و رسالت رسانه ها این است که در این عرصه تعیین کننده و سرنوشت ساز، اثرگذار باشند و با توانمندی حرفه ای که دارند به شفاف سازی و آگاهی بخشی به مردم کمک کنند و با تشویق مردم، انگیزه ها را برانگیزند تا مردم نسبت به مسوولیت های اجتماعی و حق شهروندی خودشان حساس تر و مسئولانه تر رفتار کنند.
او با توضیح درباره نسبت بین اصول اخلاق حرفه ای و واقع نمایی رسانه ای می گوید: این مسأله را از دو بعد می توان مطرح کرد، اول اینکه اگر رسانه ای خلاف واقع صحبت کند در ابتدای امر، موقعیت خودش آسیب می بیند و به اعتماد اجتماعی هم آسیب می زند. در مرحله بعد اینکه واقعیت هایی که رسانه می خواهد بگوید اعم از اولویت بندی موضوعات، نباید از حریم صداقت خارج شود. (اینکه برخی از رسانه ها اولویت های خودشان را دارند درعرصه دروازه بانی معنا پیدا می کند که طبعا برخی از مسائلی که برایشان مهمتر است را در اولویت کمی و کیفی جای می دهند و با اشکال جذابتری در اختیار مخاطب قرار می دهند)، اما به هرحال داده ای که رسانه مطرح می کند چه به صورت متنی یا تصویری، نباید خلاف واقع باشد، چرا که اعتبار رسانه و اعتماد جامعه را خدشه دار می کند.
هاشمی برای تعیین رسالت رسانه ها در هنگام انتخابات به نوع آن رسانه و وابسته بودن آن اشاره می کند و می گوید: برای رسانه ها حداقل سه دسته متصور هستم. رسانه های حزبی، ملی، مردمی و مستقل. تکلیف رسانه های حزبی که تکلیف شان روشن است. آنها در دروازه بانی خود منافع حزبی را برجسته می کنند و مزیت های حزبی را در رسانه خود پررنگ تر مطرح می کنند. حتی اگر نقدی هم در رسانه مطرح کنند در جهت پاسخ دادن به آن انتقاد است و طوری وانمود می کنند که انتقاد آنچنانی نبوده است. بنابراین در مسیر کارشان یک سوگیری دارند و این سوگیری باید مشخص باشد و معلوم باشد که این رسانه حزبی است و رسانه حزبی نباید ادعای استقلال مالی کند و مشخص باشد که رسانه تعلقات حزبی دارد.
او ادامه می دهد: اما رسانه ملی در ارائه داده ها و دروازه بانی و … نباید هیچ گونه تبعیضی و سوگیری قائل باشد که اگر این اتفاق بیافتد، رسانه ملی هم جایگاهش را از دست داده و هم اینکه در حق مردم اجحاف کرده است. اما در مورد رسانه های مردمی، براساس مبانی و اصول خودشان، می توانند افراد و گروههای مختلفی را نقد و معرفی کنند که به شفافیت و آگاهی بخشی و قدرت انتخاب کمک کنند .با این حال، بر اساس اصول حرفه ای، این رسانه ها هم باید شناسنامه مشخص داشته باشند و اینگونه نباشد که با اغواگری، خودشان را مردمی نشان بدهند و اخبار را به سمت خاصی سوق دهند.
هاشمی در پایان تصریح می کند: تفکیک رویکردها و نوع کار بین رسانه حزبی، ملی و مستقل به علاوه شناسنامه دار بودن و وفادار بودن به اصول و چارچوب شناسنامه ای کمک به نقش آفرینی رسانه می کند و باعث پایبندی آنها به اصول اخلاق حرفه ای می شود. در عین حال در رسانه های ملی و مستقل اگر یک بخش هایی اولویت بیشتری پیدا کند، باید براساس رویکرد حرفه ای و هویت رسانه باشد نه براساس منافعی و مصالحی که به شکل غیر حرفه ای تبیین شود. چرا که اگر غیر از این باشد، به نهاد رسانه و اعتماد مردم و جامعه آسیب خواهد زد که خسارت بزرگی است و چنین رسانه ای منزلت اش ضعیف خواهد بود.