شفقنا رسانه_چند روز پیش در نشست پرسش و پاسخ فیلم «خط فرضی» در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر، یکی از خبرنگاران سوالی از «پژمان جمشیدی» بازیگر این فیلم پرسید (در فوتبال که به جایی نرسیدید فکر نمی کنید برای دیده شدن راه های بهتری وجود دارد) که واکنش های زیادی را در میان اهالی رسانه در پی داشت و بسیاری آن را توهین آمیز تلقی کردند. با این حال آیا طرح چنین سوالاتی از سوی خبرنگاران درست است؟ اصول اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری در چنین مواقعی چه می گوید؟ رضا غبیشاوی مدیر مسئول فصلنامه «روزنامهنگاری جدید» معتقد است طرح این مدل سوالات درست است. او توضیح می دهد: اگرچه سوال های تند و تیز در نشست های خبری ایران، غیرمعمول یا غیرعادی است، اما این مدل پرسش مشکلی ندارد و درست است. شخصا موافق محتوای این سوال نیستم، اما از آزادی خبرنگار برای طرح این گونه سوالات دفاع می کنم. خبرنگار با آزادی کامل سوال خود را مطرح کرد و پژمان جمشیدی هم به خوبی و مهارت بالا پاسخ داد. البته نقدهایی به این سوال وارد است.
غبیشاوی با ارزیابی پرسش خبرنگار از «پژمان جمشیدی» به شفقنا رسانه می گوید: به نظرم این مدل سوال کردن درست است. اگرچه سوال های تند و تیز در نشست های خبری ایران، غیرمعمول یا غیرعادی است، اما مشکلی ندارد و درست است. شخصا موافق محتوای این سوال نیستم، اما از آزادی خبرنگار برای طرح این گونه سوالات نیز دفاع می کنم. خبرنگار با آزادی کامل سوال خود را مطرح کرد و پژمان جمشیدی هم به خوبی و مهارت بالا پاسخ داد. البته نقدهایی به این سوال وارد است.
او با اشاره به نقدهای مطرح شده بیان می کند: به عنوان مثال می توان این نقد را مطرح کرد که شکلی از تحقیر در زمینه سوال وجود دارد یا اینکه احساس شخصی بودن سوال به ذهن مخاطب متبادر می شود. همچنین محتوای سوال نادرست است چرا که با بررسی سوابق فوتبالی «پژمان جمشیدی» متوجه می شویم بخش اول سوال، به لحاظ محتوایی نادرست است. باید میان فرم سوال و محتوای آن تفکیک قائل شد. از طرفی دیگر، افراد مشهور و معروف همان گونه که از مزایای شهرت بهره می برند، در برابر سوالات مختلف، حتی سوالات تند و تیز نیز قرار می گیرند.
این روزنامه نگار معتقد است اینکه یک چهره مشهور از دنیای فوتبال وارد دنیای بازیگری می شود، اتفاق مهم و جذابی است و دلایل و زمینه ها و شرایط آن نیز سوژه خوبی برای خبرنگاران و رسانه هاست.
مدیر مسئول فصلنامه «روزنانه نگاری جدید» با توضیح درباره مولفه های مهم در اصول اخلاقی مصاحبه می گوید: در مصاحبه باید از توهین مستقیم یا غیرمستقیم، اتهام زنی، طرح ادعاهای اثبات نشده به عنوان مسائل ثابت شده و قطعی و بدیهی و طرح نظر به عنوان واقعیت، خودداری کرد. همچنین در فرم و محتوای طرح سوالات، نباید حریم خصوصی مصاحبه شونده را نقض کرد. علاوه بر این می توان به این نکته اشاره کرد که نباید در طرح سوالات، افراد را در دوگانگی غیراخلاقی قرار داد.
غبیشاوی اصول و قواعدی را برای مصاحبه کردن مطرح می کند و توضیح می دهد: درباره این مساله می توان این شرایط و نکات را به سه بخش «قبل مصاحبه، هنگام مصاحبه و بعد از مصاحبه» تقسیم کرد. «قبل از مصاحبه»، خبرنگار به سوالات، سوژه و موضوع فکر می کند. مصاحبه ها، یادداشت ها، مطالب و سخنان قبلی مصاحبه شونده را مطالعه کرده و به دایره اطلاعات و استدلال مصاحبه شونده کاملا مسلط است و درباره موضوع گفتگو و سوژه مصاحبه اطلاعات کاملی دارد.
این روزنامه نگار بیان می کند: در «هنگام مصاحبه»، خبرنگار باید تلاش کند اطلاعاتش بیشتر از مصاحبه شونده باشد. خبرنگار در طرح سوال باید به موضوع مسلط باشد و اطلاعات و آگاهی او درباره موضوع مورد بحث و سوژه و موضوعات مرتبط به آن، کامل باشد. خبرنگار در طرح سوال باید بی طرف باشد. خبرنگار نباید سوگیری داشته باشد. طرح سوال نباید به لحاظ موقعیت و محتوا، به سمت نقض حریم خصوصی مصاحبه شونده حرکت کند. خبرنگار نباید در شکل بیان سوالات یا محتوای آنها، به دنبال تحقیر یا کاهش ارزش، ضربه به حیثیت و احترام افراد باشد. خبرنگار نباید در قالب یک بازجو یا دانای کل ظاهر شود. خبرنگار نباید از موضع بالا و همراه با تحقیر مصاحبه کننده رفتار کند. خبرنگار باید به جزییات حرفه ای و اخلاقی مسلط باشد و کلمات را درست و به جا استفاده کند. او باید تلاش کند تا مسیر مصاحبه را در دست داشته و در اصطلاح سوار بر مصاحبه باشد. خبرنگار باید با استفاده از مهارت روزنامه نگاری، مصاحبه ای جذاب و مهم و پر از تیتر قوی خلق کند. سعی خبرنگار باید بر این باشد تا از جواب سوالات مصاحبه شونده، به سوالات جدیدی برسد. شخصا خود درباره موضوع گفتگو، دارای سوال و ابهاماتی باشد. از دیگران، سوال دریافت نمی کند ولی با دیگران مشورت و رایزنی و همفکری می کند. یک گام جلوتر از مصاحبه شونده است. مصاحبه کننده باید در مصاحبه، به دنبال یافتن جواب و توضیحی برای سوالات و ابهامات باشد و نه صرفا دریافت پاسخ. خبرنگار باید پاسخ را بررسی کند و در صورت نبود جواب سوالات، تلاش برای یافتن پاسخ را از طریق تکرار سوال یا طرح سوال به شیوه دیگر ادامه دهد. احترام مصاحبه شونده را حفظ و از کلمات توهین آمیز یا بی احترامی دوری کند.
او با اشاره به نکات مهم در «بعد از مصاحبه» توضیح می دهد: اگر به مصاحبه شونده وعده داده که بخش هایی از گفته هایش را منتشر نمی کند، نباید آنها را منتشر کند. اگر وعده داده هویت مصاحبه کننده را افشا و اعلام نمی کند، نباید به این کار دست بزند. متن مصاحبه را کامل، دقیق و درست منتشر کند. مصاحبه کننده حق تغییر و تحریف متن مصاحبه را ندارد.