شفقنا رسانه_ رسانهها بهواسطه مسئولیتی که در بازتاب اخبار و رویدادها بر عهده دارند، مانند بسیاری از صنف ها، ملزم به رعایت اخلاق حرفهای هستند تا آرامش روانی و روحی جامعه را بر هم نزنند. این روزها در میدان کار رسانهای، با توجه به گسترش انتشار اخبار، ضرورت رعایت اخلاق حرفهای بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. رعایت این اصول میتواند اعتماد مخاطب به رسانه را به دنبال داشته باشد. محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: اگر حرفه پزشکی، حقوق، وکالت و… را از کدهای اخلاق آن حرفه، تهی کنیم، هیچ شأن، شرافت، منزلت و ارزشی برای آن حرفه باقی نمیماند. ذات حرفه روزنامه نگاری هم اینگونه است؛ هر روزنامه نگاری که وارد این حرفه می شود به طور معمول، تلاش می کند تا برخی از کدهای اخلاقی را در عمل به طور نسبی رعایت کند. البته این تمایل غریزی و طبیعی کفایت نمی کند و باید نهاد ناظری هم از درون صنف وجود داشته باشد که بر اجرای کدهای اخلاقی نظارت داشته باشد.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اهمیت رعایت اصول اخلاق حرفه ای در رسانه ها به شفقنا رسانه می گوید: کدهای اخلاق حرفه ای در رسانه ها مفاهیم کم و بیش جهانی هستند. یعنی یک سری کدهای مشترکی وجود دارند که توسط انجمن های روزنامه نگاری، یونسکو و مجامع مرتبط با حوزه روزنامه نگاری تدوین شدهاند. حدود یک قرن از تدوین اولین کدهای اخلاقی در کشورهای اسکاندیناوی می گذرد. کدهایی که به تدریج تکامل پیدا کرده و اصلاح شدهاند.
او ادامه می دهد: به عبارتی گروه ها و انجمن های مختلف اعم از سردبیران، روزنامه نگاران، دست اندرکاران رسانه ها، کدهای اخلاقی مختلفی را تدوین کرده اند که بسیاری از این ها در بین مرامنامه های اخلاقی مشترک هستند. به نوعی می خواهند ضمانتی باشد تا دست اندرکاران این حرفه، کارشان را با شرافت، صداقت، پاکی و درستی انجام دهند. در عین حال مخاطبان، مردم و افکار عمومی بتوانند به این حرفه اعتماد کنند. چون هر حرفه ای که مرامنامه اخلاقی داشته باشد قابل اعتمادتر و قابل احترام تر است. علاوه بر آن مردم می دانند اگر تخلفی صورت بگیرد، مرجعی برای رسیدگی به آن و مجازات خاطی وجود دارد. قطعاً یک سازوکار خود اصلاحی مستمر می تواند شرافت حرفه روزنامه نگاری را حفظ کند.
فرقانی تاکید می کند: البته هرکشوری می تواند کدهای اخلاقی رسانه ای خاص خود را تدوین کند که بخشی از آن الهام گرفته از کدهای مشترک جهانی و بخشی هم برخاسته از شرایط و بسترهای اجتماعی، تاریخی و فرهنگی آن کشور باشد.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی کدهای اخلاقی رسانه ها را بایدها و نبایدهای حرفه ای می داند و به بیان نمونه هایی می پردازد. او می گوید: در بخش نبایدها، باید بگویم که روزنامه نگار حق توهین، تهمت، افترا و تجاوز به حریم خصوصی افراد، دریافت هیچگونه رشوه، پاداش مادی و داشتن رابطه خبری خاص با منابع خبری، سرقت ادبی، جعل، تحریف، معرفی با القاب و عناوین نادرست و… را ندارد. به عبارتی، هر گونه توهین، هتک حرمت، افترا و تجاوز به حریم خصوصی افراد در تضاد با اصول اخلاق حرفه ای رسانه است. علاوه بر آن داشتن هرنوع رابطه مالی با منابع خبری به بهانه سرپا ماندن رسانه نیز، اقدامی خلاف اخلاق است و اگر رسانه ای قرار باشد با زد و بند و بده بستان بچرخد، بهتر است، تعطیل شود.
فرقانی ادامه می دهد: نمونه هایی هم برای بایدهای اخلاقی مطرح شده است. به عنوان مثال روزنامه نگار حق برخورداری از شرایط خاص در بازرسی از محل کار و دادرسی از دعاوی مطرح شده درباره خودش را دارد. حتی در قانون اساسی آمده است که روزنامه نگاران دارای جرایم سیاسی و مطبوعاتی باید در دادگاه علنی و با حضور هیئت منصفه حضور یابند. روزنامه نگاران همچنین، حق برخورداری از حق مولف را دارند و باید از استقلال حرفه ای برخوردار باشند. علاوه بر آن برای انتشار مطلبی نباید او را تحت فشار قرار داد. این ها نمونه هایی از کدهای اخلاقی هستند که معمولا در همه کشورها حداقل بر روی کاغذ و به لحاظ نظری به رسمیت شناخته شده اند.
فرقانی به بیان چهار پایه اصلی روزنامه نگاری حرفه ای اشاره می کند و می گوید: اولین و مهمترین آن استقلال حرفه ای است. اینکه روزنامه نگار باید در تشخیص، بیان و انتشار حقیقت استقلال داشته باشد و تحت هیچ فشاری قرار نگیرد و علاوه بر آن شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه چیزی را بر او تحمیل نکند تا همواره به دنبال بیان حقیقت باشد.
این استاد ارتباطات یکی دیگر از ارکان روزنامه نگاری حرفه ای را تشکل های مستقل صنفی و حرفه ای عنوان می کند و می گوید: این تشکل های صنفی به نوعی حافظ و پاسدار حقوق حرفه ای روزنامه نگاران و ناظر بر رفتار حرفه ای آن ها هستند و کمیته هایی را برای رسیدگی به تخلفات احتمالی اهالی رسانه تشکیل می دهند.
فرقانی ادامه می دهد: مسئله بعدی آموزش تخصصی خبرنگاران است که نسبت به ارکان دیگر این حرفه عملکرد بهتری تا به حال وجود داشته است. البته در این زمینه تبصره ای وجود دارد. به عبارتی معمولاً در همه جای دنیا گفته می شود چون حرفه روزنامه نگاری با حق اساسی بشر یعنی آزادی بیان به صورت مستقیم ارتباط دارد نباید این حرفه را به آموزش دیده های این رشته منحصر کرد. باید سایر علاقمندان هم بتوانند تولید محتوا کنند ولی رسانه ها می توانند برای عضویت افراد متخصص و آموزش دیده در تحریریه هایشان شرایط خاصی را وضع کنند.
او چهارمین رکن روزنامه نگاری حرفه ای را مباحث مربوط به میثاق اخلاق حرفه ای عنوان می کند و می گوید: ما هیچ میثاق مدون و مصوب مورد وفاق جامعه رسانه ای به معنای اخص آن نداریم و از نهاد صنفی که تولیگری این میثاق را به عهده داشته باشد تا بتواند در مرحله تدوین، تصویب، به اجرا گذاشتن و نظارت بر اجرای آن نقش اصلی داشته باشد، بی بهره ایم. به بیانی دیگر روزنامه نگاران براساس آموزه های نظری شان سعی می کنند تا به اصول اخلاقی پایبند باشند. به همین دلیل تاکید می کنم که اگر می خواهیم شاهد اجرای اخلاق حرفه روزنامه نگاری باشیم باید سه ارکان دیگری هم که مطرح کردم، تحقق پیدا کند.
فرقانی ادامه می دهد: اگر حرفه پزشکی، حقوق، وکالت و… را از کدهای اخلاق آن حرفه تهی کنیم، هیچ شأن، شرافت، منزلت و ارزشی ندارد. ذات حرفه روزنامه نگاری هم اینگونه است. هر روزنامه نگاری که وارد این حرفه می شود. به معمول سعی می کند تا برخی از کدهای اخلاقی را در عمل رعایت کند. البته این تمایل غریزی و طبیعی کفایت نمی کند و باید نهاد ناظری هم از درون صنف وجود داشته باشد که بر اجرای کدهای اخلاقی نظارت داشته باشد.