شفقنا رسانه- به عقیده سردبیر «روزنامه ایران» ، عملکرد روزمره رسانهها در آینده متاثر از پیامدهای کووید۱۹ خواهد بود و دامنۀ این تاثیر، نه تنها محتوا و محصولات خبری بلکه فرمت های رسانه ای را هم دربر خواهد گرفت. او می گوید: تغییرات زیادی در دوران پساکرونا رخ خواهد داد، اما رسانهها، اینترنت و ارتباطات همچنان مانند امروز پراهمیت باقی خواهند ماند. بنابراین تدوین استراتژیهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت برای بازنگری در امکانات زیرساختی رسانهای، تأمین محتوای مناسب برای این تغییرات بنیادین در زمینه پارادایمها و گفتمانها و چارهجویی برای بیاعتمادی مخاطبان، جزو ضروریات امروز رسانه ها است. از طرفی رسانهها پیش از پیش مجبور خواهند بود به رابطه افقیتری با مخاطب تن دهند.
جواد دلیری، سردبیر روزنامه ایران با اشاره به تاثیر کرونا بر روی تحولات رسانه ای در آینده به شفقنا رسانه می گوید: کرونا پدیده فراگیر قرن بیست و یکم است. یک پدیده استثنایی الان در دنیا، از کودک ۸ ساله تا پیرزن ۱۰۸ ساله، همه دغدغه کرونا را دارند. اما به اعتقاد آینده پژوهان ، جهان پس از کرونا به کلی متفاوت از دنیای کنونی خواهد بود. تحول در شیوه زندگی، یادگیری، کار، ارتباطات و اقتصاد مهمترین پیامدهای ورود کرونا به جهان امروز است و البته رسانه ها نه در حاشیه که در متن این دگرگونی های پرشتاب خواهند بود.
همه گیری کرونا نوعی آزمون تغییر برای رسانه ها است
او ادامه می دهد: همهگیری ویروس کرونا، بر محتوا و محصولات خبری، فرمت های رسانه ای، الگوهای بازرگانی و توزیع محتوا و حتی مدیریت رسانهها تاثیرخواهد گذاشت و البته تاکنون نیز اثر خود را گذاشته است. همهگیریِ ویروس کرونا، نهتنها برای اقتصاد و نظام بهداشتی کشورها، بلکه برای رسانهها هم نوعی «آزمون تغییر» است. تغییر جدی در الگوی مصرف رسانه ای جامعه، چالش مهم پیش روخواهد بود. بهره گیری گسترده از شبکه ها و ماهواره ها و آسیب پذیری اعتماد اجتماعی به رسانه ها از جمله مسایل این چالش کنونی است که از قبل وجود داشت و در دوران کرونا به اوج خود رسید. در این ایام مصرف خبری مردم در فضای اینترنت رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی بیشتر شد و میل مردم از رسانه های سنتی به رسانه های جدید و از فضای مکتوب به آنلاین و از فضای مونولوگ به فضای تعاملی و رسانه رسمی به رسانه غیر رسمی گرایش بیشتر و سریعتر پیدا کردند. هر چند مرجعیت خبری برخی رسانه ها از جمله تلویزیون هم بیشتر شد. همچنین با توجه به کارکردهای رسانه که شامل آموزش، اطلاع رسانی،سرگرمی است، شاهد بودیم سهم اطلاع رسانی رسانه ها در دوران کرونا بیشتر شد.
دلیری با بیان اینکه فرصت مناسبی برای ژرفاندیشی درباره نظم جدید پس از کرونا است، می گوید: ما در دوران بلاتکلیفی های مدرن با سوالات زیادی به سر می بریم و نیازمند بازنگری تحلیل های آینده نگرانه هستیم. به عبارتی کرونا و پیامدهای بیشمار آن به ما این را گوشزد کرد که نمی توان به راحتی درباره آینده گفت و برای آن برنامه ریزی کرد.
به عقیده سردبیر روزنامه ایران در آینده، عملکرد روزمره رسانهها متاثر از پیامدهای کووید۱۹ خواهد بود و دامنۀ این تاثیر، نه تنها محتوا و محصولات خبری بلکه فرمت های رسانه ای را هم دربر خواهد گرفت. او می گوید: در این دوران بیشتر رسانهها با چالش هایی مواجه خواهند شد؛ درحالی که احتمال دارد رسانه هایی چون رادیو و تلویزیون وضعیت بهتری نسبت به سایرین داشته باشند. گسترش نفوذ شبکه های اجتماعی سازمان های رسانه ای سنتی را که به طور معمول مخاطبان را برای اهداف محض بدون تحرک در نظر می گیرند با چالش جدی مواجه کرده است. البته این چالش پیش از کرونا نیز وجود داشت اما واقعیت این است که با تشدید آن در کرونا رسانهها پیش از پیش مجبور خواهند بود به رابطه افقیتری با مخاطب تن دهند.
محیط رسانه ای مخاطب تغییر کرده است
دلیری ضمن تاکید بر اینکه باید تغییرات مخاطب را مورد توجه قرار داد می گوید: محیط رسانه ای مخاطب تغییر کرده است. او دیگر در محیط سابقی که قرار داشت (محیط به لحاظ سیاست / جامعه / اقتصاد و…) به دنبال اخبار و محتوا نیست اکنون تجربه این را داریم که بیشتر در خانه بمانیم، در خانه ورزش و کار کنیم و … . ویژگیهایی که در نظریهها و یا به صورت پایلوت در جامعه شبکهای مطرح میشود را اتفاقات کرونا تسریع کرد.
او ادامه می دهد: مخاطب همچنین به واقعیت ها نزدیک ترشده است و بین شبه واقعیت و واقعیت، بین حقیقت و حقیقت واهی، بین خبر جعلی و خبر واقعی تفکیک بهتری انجام می دهد. انتظارات و ذائقه مخاطب هم عوض شده است و رسانه نمی تواند رسانه قبلی و با همان منو گذشته باشد. انتظارات مخاطب اکنون گسترده تر و متنوع تر شده است. امروزه، رسانههای خبری از اطلاعات مربوط به ویروس کرونا اشباع شدهاند، خوانش انبوه این اخبار به اندازهای است که شاید حساسیت و آستانه تحمل مخاطبان را تضعیف کند. درست به همین دلیل است که «تدروس ادهانوم» دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، از مردم جهان خواسته است تا حداکثر روزی دو بار خبر بخوانند و به بیان دیگر، بیخبرماندن، خبر خوبی است. آن مخاطبی که امروز در دایره حلقههای مختلف در شبکههای اجتماعی تعریف شده و شباهتش با مخاطب دیروز مدام در حال کمتر شدن است و از طرفی دستش برای انتخاب بسیار بازتر شده است.
رسانهها ازنظر درونسازمانی، نیازمند بازخوانی وظایف خود هستند
دلیری به تاثیر کرونا بر روی سازمان رسانه اشاره می کند و توضیح می دهد: صنعت رسانه و سازمان رسانه طبیعتا دچار تغییر خواهد شد به عبارتی شاهد تغییراتی چون انتخاب سوژه ها، نحوه کسب درآمد، پوشش رویدادها، فرم های نگارشی و… خواهیم بود. از سوی دیگر رسانهها باید از نظر درونسازمانی به بازخوانی و بررسی وظایف خودشان بپردازند چون نمیتوانند قواعد و سیستمهای گذشته را برای مخاطب کنونی اعمال کنند.
او با بیان اینکه این دوران سبب شده تا در موضوع پلتفرمها اتفاقی رخ دهد، می گوید: به طور مثال پیشتر در خصوص «لایو» آشنایی عمومی چندانی نداشتیم و یا با آن ارتباط برقرار نکرده بودیم. کرونا، تجربهای بود که جامعه را با این پدیده ها که در بستر شبکههای اجتماعی بوجود آمده اند، بیشتر آشنا کرد و این نکته مطرح شده کارشناسان حوزه رسانه که هزاره سوم هزارهای است که انحصار رسانه معنایی ندارد و مخاطب رسانههای مختلف را انتخاب میکند، در این دوران اثبات شد.
سردبیر روزنامه ایران می گوید: دربرخی رسانه های مکتوب درکشورما در ایام کرونایی تغییراتی کم و بیش مثبت و به اشکال مختلف داشتند مثلا حضور قوی تر و متنوع تر در فضای مجازی و حوزه انلاین با انتشار روزنامه الکترونیکی و یا استفاده از فرمت های صوت و تصویر. در روزنامه ایران در ایام تعطیلات کرونایی و پس از آن از این فرمت ها به طور کامل استفاده کردند و قدم های محکمی بسوی همگرایی رسانه ای برداشتند.
ضرورت تغییر چشم انداز عمودی و مونولوگ زده سازمان های رسانه ای
با این اوصاف برای چنین آمادگی هایی در رسانه ها نیازمند چه ملزوماتی هستیم؟ دلیری پاسخ می دهد: با توجه به گستردگی تغییرات در سطوح مختلف، درک درست مدیران رسانه از تغییرات مسئله مهمی است و این را نباید فراموش کرد که این تغییرات همچنان احتمال بشتر شدنشان هست و چه بسا به دلیل تغییرات صورت گرفته نیازمند تغییر چشم انداز عمودی و مونولوگ زده سازمان های رسانه ای باشیم.
او به نکات مثبت و منفی دورکاری اشاره می کند که در ایام کرونا ویروس تحریریه ها را وادار کرد تا به این سمت قدم بردارند و می گوید: اگرچه دورکاری در گذشته مختص خبرنگاران آزاد بود با این حال به دلیل همه گیری کرونا ویروس شیوه کار از راه دور برای رسانه های برخط و سنتی هم مورد آزمون قرار گرفت که این امر علاوه بر محدودیت ها، نتیجه پیشرفت فناوری است. امروزه، چیزی به نام انحصار خبر وجود ندارد و با کمک گوشیهای هوشمند، میتوان محتواهایی چندرسانهای را چنان باکیفیت تهیه کرد که با محصولات حرفهای چند سال پیش، قابل قیاس باشد. البته این ها یک نقطه قوت است.
دلیری ادامه می دهد: دورکاری رسانه نکات منفی وپیامد های مضر هم به دنبال داشته است. تحریریه ها تقریبا حذف شده و برونسپاری افزایش یافته است. حتی شبکه های خبری بین المللی، خبرنگارانشان را در سراسر جهان با پروتکل های جدید مدیریت میکنند. یعنی خبرنگار باید از خانه برای رسانهاش کار کند. البته اینکه یک خبرنگار در خانه کار کند، پدیده عجیبی است. اگر بناست خبرنگار کار میدانی نکند، ماهیت به نوعی از بین می رود. روزنامه ها و رسانه ها تقریبا از اطلاعات رسمی پر می شوند و مطالب و تولیدات رسانه ای تنها در برخی رسانه ها ادامه می یابد یا افزایش پیدا می کند.
او تاکید می کند: از این زاویه رسانه ها باید از نظر درون سازمانی به بازخوانی خود بپردازند و ظایفشان را مجدداً مرور کنند. قطعاً الان رسانه ها از جمله خبرگزاری ها، مطبوعات و … باید به طور جدی توجه داشته باشند که نمی توانند قواعد و سیستم های گذشته را برای مخاطب الان داشته باشند بلکه باید به تغییرات توجه کنند. به همین دلیل باید سبک نوشتاری و سوژه یابی رسانه ها تغییر کند. الان اخبار اکثر رسانهها مرتبط با ویروس کرونا است. در چنین شرایطی، کار سردبیر یک رسانه از این حیث دشوار است که تنوع خبری رسانهاش کمرنگ می شود ولی اگر در پی تنوع خبری باشد، ممکن است به کم توجهی به یک بحران ملی و جهانی متهم شود. الان نه فقط اخبار ورزشی، که جذابیت خاص خودشان را دارند، بلکه حتی اخبار سیاسی و اقتصادی هم تحت الشعاع بحران کرونا قرار گرفته اند. از طرفی سبک نگارش محتواها، ساختار رسانه ها و نوع محصولات قبلی باید یک تغییر اساسی کند و با ارایش جدید رسانه ای در فضای رسانه ای فعالیت نمایند.
رسانه ها با هر روش منطقی و حرفهای، همراه نیاز و سلیقه مخاطب باشند
دلیری به بیان اقتضائات دوران پساکرونا برای رسانه ها می پردازد و می گوید: از کسانی هستم که همچنان معتقدم عصر روزنامه نگاری کاغذی – چاپی پایان نیافته است و ۲۰۰ سال حیات روزنامه نگاری در ایران عزیز همچنان ادامه دارد، هرچند ممکن است شکل و شمایل آن تغییر یافته یا ضعیف شده باشد. اما به هرحال به فراخور متضیات زمان و شرایط موجود باید ضمن بهرهبرداری از ابزارهای نوین دیگر همانند صوت و تصویر و نسخه آنلاین در کنار نسخه کاغذی، رسانهای همگرا باشیم تا وفاداری مخاطب به خود را تقویت کرده و استحکام ببخشیم. به قول استاد شریفم دکتر یونس شکرخواه، یک بار تولید کن و بارها منتشر کن، یعنی محتوا را در مدیومهای مختلف توزیع کنیم تا پیوستگی و ماندگاری مخاطب و محتوا بیشتر شود.
او ادامه می دهد: مقتضیات این روزها ایجاب میکند که برای مخاطب محصولات متنوع تولید کنیم؛ البته روزنامه، روزنامه است و شخصاً همچنان طرفدارش هستم، خواهم بود و پای آن میایستم. هرچند روزنامهگاری سنتگرا نیستم اما با مدرنیته نیز دشمنی ندارم و مقابل تکنولوژی نخواهم ایستاد، با آن همراه خواهم بود تا با هر روش منطقی و حرفهای همراه نیاز و سلیقه مخاطب باشیم.
رسانه ها ضمن افزایش مهارت تولید اطلاعات، زاویه های پنهان موضوع را پیدا کنند
دلیری با تاکید بر اینکه وظیفه اول رسانه ها در هر موضوعی بخصوص کرونا ویروس، تولید اطلاعات است، می گوید: رسانه ها بیشتر از اینکه محل انتقال دیدگاه ها باشند باید محل تولید اطلاعات باشند. همچنین رسانه باید سوژه را بر پوشش خبری قالب کند. از طرفی باید مهارت تولید اطلاعات در رسانه ها افزایش و زوایه های پنهان موضوع را پیدا کنند. اساساً رسانه نباید کارکرد تبلیغی داشته باشد بلکه باید کارکردش تبیینی باشد و متناسب با نیاز مخاطبش اطلاعات تهیه کند. در اینجاست که رسانه به اثر می رسد و تولیداتش در لایه جذابیت، معنا پیدا می کند.
او ادمه می دهد: از طرفی نیاز است تا رسانه ها در دوران پساکرونا، وظیفه آموزش و هدایت خود را با توجه به شرایط و نیاز موجود انجام دهند و چالش های پساکرونا در سازمان رسانه ای خود و خارج از آن را پیش بینی کرده و به در پرس و جو با متخصصان امر به دنبال راهکار و برنامه هایی جهت پیشبرد بهتر و ارتقاء اهداف رسانه ای خود در آینده باشند. پس رسانه ها باید در پساکرونا ساختار سازمانی خود را به گونه ای تغییر دهند که با بودن رقبا بتوانند مخاطب جذب کنند. به عبارتی باید با حذف تدریجی ساختار سنتی و قدیمی خود، در راه تدوین ساختارهای به روز که مطابق با نیاز مخاطب کنشگر امروز هست، قدم بردارند.
تناسب قالب و محتوا برای برقراری ارتباط مسئله مهمی در رسانه است
دلیری ضمن تاکید بر اینکه روزنامهنویسی همچنان معروفترین شکل خبرنگاری است، می گوید: با توجه به وابسته بودن روزنامه به کسب و کارهایی چون صنعت چاپ، توزیع و…، کرونا بیشترین ضربه را به آن ها وارد کرد. از طرفی فاصله گذاری اجتماعی و قرنطینه و مطرح شدن احتمال آلوده شدن روزنامه به ویروس، سبب کاهش تمایل مردم به خرید نسخه چاپی شد. به همین دلیل معتقدم رسانههای چاپی شدیدترین آسیب را از بحران کرونا خواهند دید.
او ادامه می دهد: از سوی دیگر ،«رسانه روزنامه» رقبای جدیدی از جمله رسانههای اجتماعی و شبکههای ماهوارهای پیدا کردهاند که در خبررسانی سریعتر و چابکتر عمل میکنند، برای همین در اغلب دنیا روزنامهها با کاهش تیراژ مواجه بودهاند و روزنامههایی موفقتر بودند که از بستر رسانههای آنلاین استفاده کردهاند.
دلیری تناسب قالب و محتوا برای برقراری ارتباط را مسئله مهمی در رسانه می داند و توضیح می دهد: باید توجه داشت که در هر زمانی از قالبی متفاوت برای امر خبر رسانی استفاده می شد که بعضی از آن ها ممکن است در طول زمان گسترده تر شده باشند و بعضی هم منسوخ. با این اوصاف، تغییر قالب های رسانه ای یک امر طبیعی است و براساس گسترش فناوری و دانش بشری این اتفاق می افتد. به عنوان مثال اکنون استفاده از موبایل های هوشمند و کامپیوتر ها توسط مردم امری طبیعی است، اما آن چه که اکثر رسانه های مکتوب جهان با ورود فضای مجازی با آن مواجه شدند تغییر رژیم مصرف رسانه ای مخاطبان بود. به این معنا که مردم از مطالعۀ رسانۀ کاغذی به مطالعۀ رسانۀ الکترونیکی تغییر ذائقه دادند.
او می گوید: گاردین و نیویورکتایمز الگوی خوبی هستند در این زمینه که با استفاده درست از پلتفرمهای آنلاین، مخاطبان آنلاین خود را به چند صد برابر نسخه کاغذی رساندهاند. روزنامه انگلیسی گاردین با ۲۵۰ هزار نسخه کاغذی، ۱۷۰ میلیون مخاطب آنلاین دارد. نیویورکتایمز آمریکایی هم با اینکه نسخه آنلاین خود را پولی کرده اما تقریبا همین وضع را دارد. اما گاردین با استفاده از کمک داوطلبانه توانسته خود را حفظ کند. ما هم در ایران باید به این سمت برویم و تن بدهیم به این بستر. تغییرات زیادی در دوران پساکرونا رخ خواهد داد، اما رسانهها، اینترنت و ارتباطات همچنان مانند امروز پراهمیت باقی خواهند ماند. به هر حال تدوین استراتژیهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت برای بازنگری در امکانات زیرساختی رسانهای، تأمین محتوای مناسب برای این تغییرات بنیادین در زمینه پارادایمها و گفتمانها و چارهجویی برای بیاعتمادی مخاطبان، جزو ضروریات امروز رسانه ها است.