شفقنا رسانه- شنیدن خاطرات اصحاب رسانه از زمان ورودشان به عرصه خبررسانی علاوه بر بازتابی از چالشها و مسائل آنان در زمان خود، میتواند تجربهای وزین برای نسل جدید خبرنگاران باشد تا از زوایای دیگری به کار رسانهای نگاه کنند و آن را به کار بگیرند. این تجربه علاوه بر بهرهگیری خبرنگاران، میتواند برای مدیران رسانهای هم کاربرد داشته باشد تا با نگاهی به نقاط ضعف و قوت رسانه خود، در راستای اصلاح و انتشار مطالب اثرگذار قدم بردارند.
این بار شفقنا میزبان مصطفی فقیهی از فعالان رسانهای بود. او که در حال حاضر صاحب امتیاز پایگاه خبری انتخاب است به ارزیابی وضع موجود رسانه ها می پردازد و به شفقنا رسانه می گوید: برای ارزیابی وضع موجود رسانه ها از لحاظ تولید محتوا و اثرگذاری باید تصویر کلانی از رسانه ها را در نظر بیاوریم. واقعیت آن است که فضای امروز رسانه ها به شدت تحت تاثیر رسانه های غیررسمی و حتی گاهی خلق الساعه است. به طور مثال به کانال های پرشمار تلگرامی توجه کنید. بسیاری از آنها هیچ عقبه و پشتوانه رسانه ای ندارند. تنها موضوع مهم برای بسیاری از این دسته، جذب مخاطب به هر قیمت ممکن است. البته موضوع صرفاً به فضای تلگرام محدود نمی شود. در میان سایت های خبری هم از این رسانه های غیررسمی فراوان داریم. در نتیجه گسترش روزافزون این نوع شبه رسانه ها، سخن رسانه هایی که به صورت حرفه ای تر موضوع خبر را دنبال می کنند به حاشیه می رود.
او ادامه می دهد: با این اوصاف باید بگویم که رسانه حرفه ای کاربلد و خبرنگاران حرفه ای و کاربلد به اندازه کافی داریم، اما فضای خبری به سمتی رفته که بسیاری از این نوع رسانه ها در انبوه شبه رسانه ها گم شده اند. خبر لحظه ای اهمیتش بسیار بیشتر از یک تحلیل خوب و سودمند شده و اعتبار اخبار هم روزبروز پایین تر می آید.
فقیهی با تاکید بر اینکه انبوه رسانههای فیک و بیشناسنامه، کار را برای مخاطبان سخت کرده است، می گوید: در برخی شرایط مبهم خبری که از هر سو خبری متفاوت میآید و یک بلبشوی خبری را موجب می شود، میگویم همه چیز شایعه است مگر خلافش ثابت شود. یعنی فقط وقتی می توان خبری را تایید کرد که یا خود یقین داشته باشید و یا منابع رسانه ای مرتبط و معتبر، آن را تایید کنند. اگر یک شایعه بعداً معلوم شود راست بوده، تاخیر معقول برای یافتن حقیقت و صحت و سقم آن، هرگز موجب ندامت نخواهد بود. اما اگر معلوم شود شایعه واقعاً شایعه بوده، انتشار عجولانه آن بعضاً می تواند خسارات جبران ناپذیر برجای بگذارد.
این دیدگاه وجود دارد که چون مدیران متخصصی برای اداره رسانه ها نداشتیم، نمی توان انتظار خبرنگار متخصص و اثر گذار از رسانه های داخلی داشت. فقیهی هم در این باره می گوید: ما خبرنگار حرفه ای به اندازه کافی داریم اما نتیجه کار آنها در فضای منحرف شده رسانه ای کشور دیده نمی شود. از طرفی هم مدیران متخصص هم کم نداریم. اما همان فضای حاکم باعث شده که بسیاری از رسانه ها به مسیر نادرست منحرف شوند.
او تاکید می کند: در این بین نباید از تبعیضی که بین رسانه های کشور وجود دارد غافل شد. واقعیت آن است که برخی رسانه ها به دلیل پشتوانه و وابستگی به برخی نهادها نوعی مصونیت دارند. همه فعالان رسانه ای نیز این موضوع را می دانند. این نوع رسانه ها آزادند که هر خبری را بدون دغدغه توقیف شدن یا برخورد با آنها منتشر کنند. حتی اگر مطالب آنها حاوی توهین، تهمت یا تشویش باشد. اما رسانه های دیگر هرگز چنین مصونیتی ندارند و با هر مطلبی که اندکی به خط قرمز نزدیک باشد، باید به فکر برخورد قریب الوقوع نهادهای نظارتی باشند و جالب اینکه همان رسانه های دسته اول یعنی وابستگان به برخی نهادها از برخورد با رسانه های دیگر نیز به شدت حمایت می کنند.
فقیهی نوع دیگر تبعیض بین رسانه ها را در انحصار و رانت رسانه ای می داند و مثال می آورد: مثلا وقتی رسانه ای متعلق به یک مجموعه موثر فعال شده و اخباری که دیگر رسانه ها از آن بی اطلاعند و باید از طریق روابط عمومی منتشر شود و در اختیار عموم رسانه ها قرار گیرد، را به صورت اختصاصی در اختیار می گیرد، نوعی رانت است.
او تاکید می کند: تاثیر این گونه تبعیض ها و رانت ها بسیار بیشتر از مثلاً عدم مدیریت صحیح رسانه هاست. در واقع اگر مسیر رسانه ها را امروز غالباً درست نمی بینیم به دلیل همین موضوعات است.
این فعال رسانه ای به بیان ویژگی های یک مدیر رسانه ای خوب می پردازد و می گوید: مدیر رسانه ای باید در یک کلام رسانه ای باشد. یعنی باید تمام ابعاد و ویژگی های رسانه را بشناسد. توان تصمیم گیری در لحظات حساس را داشته باشد. هیچ گاه از اصول حرفه ای و اخلاق حرفه ای خارج نشود و حقیقت گویی را فدای مصلحت اندیشی های بی مورد نکند.
در چنین شرایطی رسانه ها چقدر نیاز مخاطبانشان را برآورده می کنند؟ فقیهی پاسخ می دهد: رسانه های برخط مخاطب زنده هستند. یعنی وابستگی آنها به مخاطب به ویژه مخاطب عام بسیار ملموس تر است. متاسفانه بنابر ویژگی هایی که توضیح دادم فضای رسانه ای به سمتی رفته که صرف اعلام خبر با سرعت زیاد و با تیترهای بعضاً نادرست ولی جنجالی اعتبار رسانه های برخط را تعیین می کند. از این جهت می توان گفت این رسانه ها در جهت جذب مخاطب رقابت زیادی دارند اما واقعیت آن است که این نوع رقابت خارج از اصول حرفه ای رسانه است و به تدریج سلیقه مخاطب را نیز تنزل می دهد؛ اتفاقی که اکنون به نوعی رخ داده است.
این فعال رسانه ای با بیان اینکه جذب مخاطب در فضای رسانه ای امروز کشور بخصوص برای رسانه های جدید کار دشواری است، می گوید: یک دلیل این موضوع همان تبعیض هایی است که عرض کردم. علاوه بر آن موضوعات، شما ماجرای هواپیمای اوکراینی را در نظر بگیرید. این اتفاق ضربه بزرگی به رسانه های داخلی زد. با اینکه برخی از رسانه ها کار طبیعی و حرفه ای خود را انجام می دادند که عبارت بود از نقل قول های رسمی مقامات کشور درباره حادثه، اما در این بین بسیاری از رسانه ها مستقلا از طرف خود تحلیل های نادرستی ارائه می دادند که با واقعیت آنچه رخ داده بود ۱۸۰ درجه فرق داشت. طبعاً چنین تحلیل هایی به تدریج اعتبار رسانه را از بین می برد. از همین مثال می توان دریافت که بازگو کردن حقیقت و نیفتادن در دام تحلیل های حداکثری و در موج های خبری گیر نکردن، همگی می تواند در درازمدت به جذب مخاطب دائمی کمک کند.
با این حال برای اینکه رسانه هایمان در آینده دچار مرگ زود رس نشوند باید چه مسائلی را در نظر بگیرند، فقیهی پاسخ می دهد: اگر از زاویه درست به ماجرا نگاه کنیم، این رسانه ها باید مخاطب خود را در درازمدت مطمئن کنند که اخبار آنها اعتبار لازم را دارد. تحلیل هایشان بدون سوگیری های غرض ورزانه است و صرفاً کشف حقیقت و ارائه راه حل را دنبال می کند و اینکه نگاه جامعی به مسائل دنیای خبر دارند و مقهور موج های زودگذر و هیجان های مقطعی نمی شوند. همه این موارد تکلیف زیرساخت ها، امور فنی و محتوا را نیز مشخص می کند. مثلا در مورد امور فنی مشخص است که همیشه باید راه های ارتباط مخاطب با رسانه به ساده ترین شکل ممکن باز باشد. در مورد محتوا هم از تحلیل های شتابزده، اخبار غیرمعتبر و شایعات اجتناب شود. در مورد زیرساخت ها، بخشی از آن سخت افزاری است و بخشی دیگر نرم افزاری. در مورد بخش نرم افزاری ماجرا، موضوع آموزش، یادآوری اصل رسانه و هماهنگی دائمی کارکنان رسانه تاثیر بسزایی برای رسیدن به این اهداف دارد.