شفقنا رسانه_ چندین سال از ورود پیام رسان «تلگرام» به فضای ارتباطی ایران می گذرد و در این مدت خیلی از افراد با وجود چنین نرم افزاری، به راه اندازی کانال در حوزه های گوناگون روی آوردند که در بسیاری از موارد توانستهاند تعداد قابل توجهی عضو گرفته و در فضای اطلاع رسانی به مثابه یک رسانه ی جدی نقش آفرینی نمایند. کانال خبرهای فوری/مهم یکی از کانال های فعال در حوزه خبر هست که هزاران عضو دارد. شفقنا رسانه در گفتگویی با مدیر این کانال از ایده راه اندازی چنین کانالی تا پیشی گرفتن از برخی رسانه های رسمی و جنبه های اقتصادی آن، به بحث و بررسی پرداخته است.
محمد رضا دانایی، طراح سایت و مدیر کانال تلگرامی «خبرهای فوری/مهم» از سال ۸۹ زمانی که فیس بوک در ایران مطرح بود کار خبری را به صورت خصوصی برای یک گروه با حدود هزار نفر دنبال کننده به اسم «خبرهای فوری» انجام می دهد که بعداً ایده اش درباره انتشار خبرهای کوتاه در گروه، به واتس آپ و وایبر هم می رسد. او به شفقنا رسانه می گوید: من منتقد این شرایط رسانه ای بودم که با نگاهی تک بعدی و بررسی طولانی، به هر خبری پرداخته شود. چون معتقدم که این نوع عملکرد سبب ایجاد آفت خبرزدگی در جامعه می شود. به همین دلیل گلچین اخبار منتشر شده در گروه هایم مورد استقبال جامعه قرار می گرفت.
او به بیان اهداف و رویکرد کانال تلگرامی «خبر فوری» می پردازد و توضیح می دهد: اوایل فعالیت در این کانال کارمان تنها گلچین اخبار مهم رسانه ها و انتشار آن ها به صورت خلاصه بود، اما نزدیک به دو سالی می شود که به تولید محتوا هم روی آورده ایم. به عبارتی بعد از اینکه در کنار کانال تلگرام، اقدام به راه اندازی سایت خبری کردیم، متوجه شدیم که انتشار مطالب کپی شده رسانه ها مخاطب را اقناع نمی کند و تصمیم گرفتیم تا حدودی به حوزه تولید محتوا هم وارد شویم. چون این کار علاوه بر درآمدزایی مجزایش، سطحی نگری ما را تا حدودی پوشش می داد.دانایی به بیان روایتی از ایده تاسیس کانال تلگرامی «خبرهای فوری» می پردازد و می گوید: اولین کانال ایجاد شده ایرانی در تلگرام، کانال «خبرهای فوری» بود به عبارتی با توجه به اینکه از قبل، منتظر قابلیت ایجاد کانال در تلگرام بودم، در تاریخ ۳۱ شهریور ماه ۹۴، سه دقیقه بعد از اضافه شدن این قابلیت به تلگرام، اقدام به ساخت کانال کردم. رویکرد ما در این کانال مشی فراحزبی بود و سعی داشتیم تا از همه رسانه ها اعم اصلاح طلب و اصول گرا استفاده کنیم و به صورت کوتاه (تیتر و قسمت مهم) خبر بزنیم تا عامه مردم فرصت خواندن همه اخبار را داشته باشند. بعد از چند ماه رسانه های رسمی هم مثل فارس، ایسنا و… وارد این فضا شدند، ولی رویکرد طولانی نویسیِ ژورنالیستی خودشان را ادامه دادند و این رویکرد با استقبال چشمگیری مواجه نشد.
دانایی به بیان پیش بینی اش درباره آینده تلگرام، در اوایل تاسیس کانال خبری اش می پردازد و می گوید: از همان ابتدا معتقد بودم که شبکه های اجتماعی خیلی موفق عمل خواهند کرد. زمانی که گروه های واتس آپ ۵۰ نفری بود، ۴ گروه ۵۰ نفری داشتم. با آمدن تلگرام گروه های هزار، دوهزار و… ساختیم. تا اینکه قابلیت ساخت کانال به تلگرام اضافه شد. در مدت زمان کوتاهی ظرفیت این گروه ها پر می شد و علت هم به گلچین اخبار مهم، انتشار خلاصه آن ها و سهل الوصول بودن شبکه های اجتماعی برمی گشت. اگرچه من آینده خوبی برای کانال متصور بودم ولی این حد از گستردگی که در شهرهای مختلف دفتر داشته باشیم و نیرو بگیریم در ذهنم نمی گنجید.
این مدیر کانال تلگرامی ادامه می دهد: آخرین کارمان تهیه و تولید پادکست خبری است. در رسانه های داخلی، پادکست خبری به این معنا که در اپلیکشن های پادگیر منتشر شود، نداریم. به همین دلیل سعی کردیم نیم ساعت تا ۴۵ دقیقه اخبار مهم روز همراه با تحلیل و بررسی کارشناسان را در قالب پادکست منتشر کنیم. اگرچه این پادکست حدود نیم ساعت است ولی نزدیک به ۶ ساعت دو نفر از نیروهایمان تمام وقت درگیر ساخت آن می شوند. با توجه به اینکه خلاء پادکست خبری در ایران وجود دارد، در حال حاضر استقبال خوبی از این کارمان شد. یکی از ضعف های تلگرام این است که بازدید را به شما نشان می دهد ولی اعلام نمی کند که چقدر شنیده شده است. ولی اپلیکشن های پادگیر به شما میزان شنیده شدن را نشان می دهند.
این مدیر کانال خبری تلگرام ادامه می دهد: در حال حاضر در سه شهر تهران، قم و اردبیل سه دفتر با ۱۵ نیروی ثابت داریم. البته حدود ۵ نفری هم به عنوان نیروی پاره وقت فعالیت می کنند. منبع مالی کانال از سه راه تامین می شود. اول؛ منبع مالی اصلی از طریق تبلیغات در داخل کانال و سایت است. دوم؛ رپورتاژ خبری و سوم؛ تولید محتوا برای نهادها و سازمان های خاص. به طور کلی علاوه بر تلگرام و سایت در توییتر، اینستاگرام، بله، بیسفون، ایتا و سروش هم فعالیت می کنیم و گلچینی از خبرهای مهم را منتشر می کنیم.
دانایی با اشاره به فیلتر تلگرام و تاثیر آن بر روی تعداد مخاطبان کانال می گوید: قبل از فیلتر شدن تلگرام به دنبال انتشار اخبار مربوط به هر رخداد مهمی، چیزی حدود ۱۵۰ هزار مخاطب به کانال اضافه می شد ولی این امر با فیلتر تلگرام کمتر شد و در کنار آن شاهد افت بازدید هم بودیم که سبب شد درآمدمان از تلگرام نسبت به قبل به یک سوم کاهش پیدا کند.
او معتقد است که چون در شبکه های اجتماعی داخلی اقبال مخاطب وجود ندارد، فعالیت بالا در آن ها توجیه اقتصادی ندارد و مثال می آورد: زمان اعتراضات بنزینی ۱۰ روزی که اینترنت قطع شد ولی فعالیت در شبکه های اجتماعی داخلی محدودیتی نداشت، مجموعاً دو میلیون تومان تبلیغ برای انتشار در این شبکه ها گرفتیم.
با این حال راه های مختلفی برای جذب مخاطب در کانال های تلگرام مطرح است از جمله خرید عضو و… . به نظر شما این شیوه، مغایر با اخلاق حرفه ای نیست و منزلت کانال های ارتباطی را در حد کالا تنزل نمی دهد؟ دانایی پاسخ می دهد: صد در صد عضو گیری در شبکه های اجتماعی مغایر با اصول اخلاق حرفه ای است ولی باید توجه داشته باشید که اعضای فیک ابتدا تاثیر گذار بودند و مردم براساس تعداد اعضای بالای کانال به نوعی جذب آن می شدند و این مسئله در درآمدی که از طریق تبلیغ کسب می کردند، تاثیر داشت. ولی این مقطعی است چون هم حرفه ای ها و هم خود صاحبان کانال می دانند که این عدد واقعی نیست. ضمن اینکه از تعداد بازدیدها هم می توان به چنین مسئله ای پی برد.
این مدیر کانال خبری تلگرام به بیان راه های صحیح جذب مخاطب می پردازد و می گوید: گلچین خوب خبرهای مهم، تنظیم خوب آن ها، سرعت در انتشار و… از راه های جذب مخاطب هستند که ما در خبر فوری سعی کردیم این مسائل را رعایت کنیم. از طرفی هم مهم است که مخاطب رسانه شما را فراحزبی بداند و در گیرودار یک فرد، جناح یا شخص خاص نباشید. چون این مسئله سبب می شود تا مخاطبان بیشتری در جامعه آماری شما قرار گیرند. از طرفی عدم تکیه صرف بر کلمات و روی آوردن به خبررسانی در قالب پادکست و… هم در جذب مخاطب تاثیر گذار است.
اگرچه سرعت در انتشار یکی از راه های جذب مخاطب است با این حال یکی از پیامدهای آن گیر افتادن در دام فیک نیوزها است. چه تدابیری برای آن در نظر گرفته اید؟ دانایی پاسخ می دهد: اوایل در دام فیک نیوز می افتادیم ولی الان اگر حدس بزنیم که احتمال دارد خبری جعلی باشد، حتماً به مخاطب اطلاع می دهیم و می گوییم: «در خبری غیررسمی و تایید نشده، برخی رسانه ها اعلام کرده اند که …». با این وجود چون رویکردمان فوری است نمی توانیم سرعت را فدای دقت کنیم. به همین دلیل سعی می کنیم در انتشار خبر، سرعت داشته باشیم ولی در اولین فرصت با مصاحبه و استعلام از نهاد مربوطه راستی آزمایی کنیم و اگر تکذیب شود، حتماً آن را منتشر می کنیم.
این مدیر کانال تلگرام به بیان تاثیر شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام بر گسترش فضای ارتباطی ایران می پردازد و می گوید: تلگرام فارغ از ایران، جهان را به یک دهکده کوچک تبدیل کرده است. یعنی تلگرام هم می تواند ابزاری شود تا حوادث دی ماه دو سال گذشته را ایجاد کند، هم می تواند باعث آرامش در جامعه و مدیریت اوضاع شود.
دانایی به ارزیابی عملکرد کانال های خبری تلگرام می پردازد و می گوید: یکسری از کانال های شناسنامه دار به دلیل داشتن هویت، رویکرد قابل دفاعی داشته اند. چون این کانال ها برای اسم، رسم و هویتشان ارزش قائل هستند. این مسئله هم از سوی مخاطب ثابت شده است. چراکه شبکه های اجتماعی رسانه های رسمی خیلی پربازدیدتر از سایتشان است. کانال تلگرامی رسانه های رسمی ابتدا ویژگی مختصر نویسی در تلگرام را رعایت نمی کردند ولی بعدها وقتی فهمیدند که چنین رویکردی مورد پذیرش نیست و مردم فرصت خواندن همه مطالب را ندارند، به سمت خلاصه نویسی روی آورده اند.
با این حال برای رسیدن به فضای مطلوب چقدر فاصله وجود دارد، دانایی پاسخ می دهد: دانش سیاسی و رسانه ای مردم به نسبت چند سال پیش خیلی بیشتر شده است. رویکردشان را می توان در اقدامات جامعه، نوع اعتراض ها، انتقادها و رویه های موجود دید. معتقدم اگرچه کوتاه خبر زدن مورد پذیرش جامعه است، ولی کامل نیست. یعنی شما با خواندن یک تیتر و بخش مهم نمی توانید تحلیل درستی از موضوع داشته باشید به همین دلیل لازم است تا برای تحلیل بیشتر وارد لینک مطلب شد و متن را کامل خواند.
او پیش بینی می کند: بعد از چند سال که رسانه های کاغذی روی به تحلیل و مطالب مورد نیاز مردم بیاورند و جامعه از حجم سطحی نگری در شبکه های اجتماعی خسته شود، مخاطب دوباره به رسانه های رسمی رجوع می کند. من فکر می کنم در طی ۵ سال آینده این اتفاق می افتد. چون فضای مجازی با این رویکرد فعلی اش سبب ایجاد دلزدگی می شود. ولی اگر فضای مجازی از این حالت سطحی نگری خارج شود و بتواند به رویکرد تحلیلی روزنامه ها برگردد، به نقطه مطلوب رسیده ایم.
این مدیر کانال تلگرامی در پاسخ به این سوال که یک کانال چگونه می تواند به رسانه ای موثر تبدیل شود، می گوید: قبلاً با گلچین و کپی کردن می شد به یک رسانه مورد استقبال تبدیل شد ولی الان فقط با تولید محتوا است که می توان اعتبار و استقبال مورد نیاز را کسب کرد. باید بر روی محتوا وقت گذاشته شود و برای آن ارزش قائل بود. طبیعتاً مخاطب هم متوجه این وقت شما می شود. یک رسانه نباید نسبت به مسائل جامعه بی اهمیت باشد و باید براساس اتفاقات و مسائل روز به موضوعات بپردازد.
دانایی معتقد است اگرچه درباره آسیب های شبکه های اجتماعی خیلی بحث شده با این حال باید هزینه فایده کرد که این فضا چند درصد آفت بوده است و چند درصد فرصت. او می گوید: در شرایطی که اشتغال وضع خوبی ندارد، فضای مجازی، خانم های خانه دار را هم دارای شغل کرده است. بسیاری از بنگاه ها از طریق تبلیغ در تلگرام خودشان را از ورشکستگی نجات داده اند. به عبارتی این فضا اقتصاد را تکان داده است.
او ادامه می دهد: اگرچه با شکستن انحصار، صداهای مخالف و معاندین هم توانسته اند در این فضا فعالیت کنند ولی یک جامعه نگری رخ داده است. یعنی ما هم از همین تریبون می توانیم صدایمان را به مردمی برسانیم که صدای مخالفین را می شنوند. من معتقدم رسانه های رسمی تا حدودی در تلگرام موفق عمل کرده اند و این را در بازدید و بازنشر مطالبشان می توان فهمید. این درحالیست که رسانه های منتقد نظام خیلی در تلگرام مطرح نیستند. به همین دلیل اگر بخواهیم از لحاظ سیاسی نگاه کنیم، تلگرام برای ما فرصت بوده است ولی اینکه رسانه ها نتوانستند در اقناع مردم از این فضا استفاده کنند بحث دیگری است.
او دلیل عدم موفقیت رسانه های داخلی در استفاده از فرصت تلگرام برای اقناع مردم را در نحوه هزینه بودجه فرهنگی کشور می داند و می گوید: بودجه فرهنگی کشور صرف یکسری امور فرعی کم اهمیت می شود. اگر در هزینه این بودجه هنگفت از نظرات کارگروه های فضای مجازی، افراد کارشناس، اساتید ارتباطات و رسانه استفاده شود، تاثیرگذارتر از رویکرد الان خواهد بود.
او آینده این شبکه اجتماعی را به تصمیم گیری نهادها در داخل کشور وابسته می داند و معتقد است که با فیلتر شدن تلگرام، خروج مردم و رسانه های رسمی از آن و برگشت دوباره شان به سمت تلگرام به نوعی این شبکه اجتماعی بیمه شد و تاکید می کند: تنها راهکاری که بتواند تلگرام را شکست دهد، بحث اینترنت ملی و ممانعت از اتصال به تلگرام است. چون همه راه ها اعم از ابلاغ رسمی، غیرقانونی کردنش، فیلتر کردن و… سبب نشد تا مردم از آن خارج شوند و به شبکه های اجتماعی داخلی روی بیاورند.
دانایی ادامه می دهد: برخی از شبکه های اجتماعی داخلی در زمان اعتراضات بنزینی و قطعی اینترنت خیلی از ویژگی هایشان را غیر فعال کردند تا مخاطبان بتوانند مطالبشان را در کانال منتشر کنند. فکر می کنم اگر تمام تمرکزمان را بر روی یک شبکه اجتماعی قرار می دادیم بهتر نتیجه می داد تا تعداد زیادی شبکه اجتماعی داخلی داشته باشیم که به دلیل ویژگی ها و امکانات ناکافی مورد استقبال مردم نباشند.
∗ مطالب ما را در کانال تلگرامی شفقنا رسانه (mediashafaqna@) دنبال کنید.
∗ نقد و نظر و سوژه های خود را از طریق ارتباط با ادمین کانال(shafaqnamedia_admin@) به ما بگویید.