شفقنا رسانه– نشست تخصصی «روزنامه نگاری تخصصی و آینده مطبوعات» با حضور علی میرزاخانی، سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد؛ سید علی میر فتاح، سردبیر روزنامه اعتماد؛ آرش خوشخو، سردبیر روزنامه هفت صبح و رضا خجسته رحیمی، سردبیر ماهنامه اندیشه پویا در موسسه فرهنگی هنری آتیه با بررسی مشکلات و چالش های حال حاضر مطبوعات و ارائه راهکار برای حل بحران آن ها برگزار شد.
به گزارش شفقنا رسانه، در ابتدای این نشست میرفتاح درباره مشکلات مطبوعات گفت: بحران مطبوعات یک مسئله همه گیر در بیشتر کشورها شده است و این یک دغدغه جدی است. بخشی از گرفتاری هایی که مطبوعات ما با آن روبه رو هستند یک گرفتاری مشترک در سایر کشورها است. اما برخی از مسائل خاص کشور ماست که این ها جهانی نیستند و باید برایشان راه حل پیدا کنیم. قبل از اینکه بگویم به آینده خوش بین یا بد بین هستم به نظرم اهالی رسانه باید نسبت به وضعیت حال حاضر مطبوعات آگاه شوند. در این جریان باید نگاهی به پشت سر بیندازیم و ببینیم که چه اتفاقی در این سال ها برای مطبوعات افتاده است. در سال های گذشته رسانه ها و به طور خاص روزنامه ها توسط نهادهای قدرتمند ضربه های زیادی خورده اند و این نهادها تلاش کرده اند تا رسانه ها را ضعیف نگه دارند. من کاری به نیت آن ها ندارم. اما مطبوعات را به جایی رسانده اند که حتی حیات عادی آن ها در معرض خطر قرار گرفته است.
با تقویت روزنامه های دولتی، مرحله رقابت را از بین برده ایم
او با سیاسی ندیدن این مسئله ادامه داد: من مسائل امروز رسانه ها را سیاسی نمی بینم. بلکه بحث کاملا اجتماعی است. ما نهاد روزنامه را بسیار ضعیف کردیم و مانع رشد آن ها شدیم. هرگاه مطبوعات خواستند رشد کنند جلوی آن ها را گرفتیم. بدتر اینکه رقیب دولتی برای آن ها درست کردیم. رقیبی که از حاکمیت و دولت بودجه و یارانه می گیرد. یعنی مرحله رقابت را از بین برده ایم.
اگر نقدی در رسانه هایمان باشد با لکنت همراه است
میر فتاح توضیح داد: اتفاق دیگر اینکه چون ما فهمی از رسانه نداشتیم دچار سوء تفاهم شدیم و رسانه ها را به روابط عمومی تقلیل دادیم. متاسفانه در حال حاضر هر وزارتخانه یک خبرگزاری دارد. درحالی که کشور به این همه خبرگزاری نیاز ندارد. من فلسفه این تعداد خبرگزاری را نمی دانم و برایم سوال است که آیا در کشورهای دیگر هم همین گونه است؟ وقتی بودجه این خبرگزاری ها توسط نهادی تامین می شود و به آن ها مطلب سفارش می دهند قطعاً فرصت نقد نخواهند یافت. چون وابسته به ارگان خاصی هستند. درحالی که بخش زیادی از کار حرفه ای یک روزنامه نگار نقد قدرت و شنیدن و بیان کردن حرف مردم است. ولی در رسانه های ما این اتفاق نمی افتد و اگر نقدی هم باشد با لکنت همراه است. خب طبیعی است که رونق این بازار کم می شود. به نظرم یکی از راه حل های موجود این است که در وضعیت امروز سهم هرکسی در دنیای مطبوعات مشخص شود. چون به هر حال زمانی روزنامه ها دوران طلایی و تیراژ خوب را داشته اند.
سردبیر روزنامه اعتماد گفت: با توجه به چنین پیشینه ای می توانیم سهم ها را مشخص کنیم که منِ روزنامه نگار چه نقشی در این عرصه داشته ام و چه اتفاقی افتاد که حرفه ای ها از مطبوعات رفتند، مهاجرت کردند و یا شغل دیگری را انتخاب کردند. هرچند ما با انگیزه های مختلفی در حال اداره کردن روزنامه خودمان هستیم اما سهم ما هم کم نیست. ما هم در اینکه مردم نسبت به رسانه های رسمی و مطبوعات بی اعتماد شدند مقصر بودیم. من به رونق گرفتن روزنامه ها در آینده خوشبین هستم ولی یک نگرانی جدی دارم. فرض بگیریم مردم نسبت به رسانه های مکتوب ترغیب شوند اما وقتی کنار یک دکه مطبوعاتی بایستند، روزنامه ها را بخوانند و متوجه این موضوع شوند که بیشتر روزنامه ها حرف های بی ربط و پر از غلط مانند رسانه های دیگر داشته باشند و فقط صفحات خود را باآگهی پر کرده باشند.
میرفتاح با اشاره به این مسئله توضیح داد: نگرانی من از جایی نشأت می گیرد که نشان می دهد ما نسل جوان روزنامه نگار را به صورت حرفه ای تربیت نکرده ایم. واقعاً همیشه برایم سوال است که چرا چند خبرنگار زبده نداریم تا با مقامات دیگر کشورها و کشور خودمان مصاحبه تاثیرگذار داشته باشند. برای این موضوع باید چاره ای بیندیشیم.
به گزارش شفقنا رسانه، در ادامه این نشست میرزاخانی با اشاره به دوره های طلایی مطبوعات توضیح داد: عمده مشکلاتی که روزنامه ها به آن گرفتار شده اند مربوط به خودمان است. به نظرم کاهش اقبال مردم به مطبوعات در ارتباط با کسترش فضای مجازی شکل نگرفته است. در صحبت های آقای میرفتاح اشاره شد که ما دوره های رونق مطبوعات را داشته ایم. اما سوال این است که این رونق کمی بوده یا حرفه ای؟ به نظرم ما دو دوره طلایی داشته ایم؛ یک دوره مطبوعات منتهی به انقلاب و دوره دوم سال اول دولت اصلاحات بود.
ضرورت حرکت مطبوعات به سمت برندینگ
او ادامه داد: به نظرم نکته ای که آقای میرفتاح درباره مشخص شدن سهم ها در عرصه مطبوعات ذکر کردند بسیار مهم و ضروری است. هیچ اشکالی ندارد که افراد اثرگذار و متولی گر مطبوعات را مشخص کنیم. به نظرم یکی از اشکالات مطبوعات در این سال ها این بوده که به سمت برندینگ حرکت نکرده اند. درحالی که برای ما این موضوع در دنیای اقتصاد بسیار اهمیت دارد. اینکه مخاطب بگوید چون دنیای اقتصاد چنین تحلیلی را داشته بسیار خوب است. برای همین پیشنهادم این است که به سمت برندینگ برویم تا کمتر آسیب ببینیم. اگر بخواهیم به سمت برندینگ برویم نه تنها یک تهدید نیست بلکه فرصت بزرگی است. چون مردم می خواهند بدانند که اطلاعات دقیق را از کجا بدست آورند. طبیعی است که مخاطب امروز با توجه به اینکه در معرض انفجار اطلاعات و پیام ها است، قطعاً به دنبال اطلاعات صحیح تر و دقیق تر می رود. اما موانعی در این راه وجود دارد. بخشی از این موانع عدم تربیت نیروی انسانی حرفه ای است. متاسفانه دانشکده های ما به این سمت حرکت نمی کنند و مطبوعات ما نیز به خاطر مسائل مالی توانایی جذب نیروی حرفه ای ندارند.
سردبیر دنیای اقتصاد با اشاره به دیگر مسائل مطبوعات گفت: از دیگر عامل هایی که خلاف اصول حرفه ای فعالیت مطبوعات است، وجود مطبوعات دولتی و حاکمیتی می باشد. به نظر می رسد هیچ جای دنیا این تعداد روزنامه وابسته نداشته باشند. چراکه مغایر با ماموریت و اهداف دستگاه دولتی است و من معتقدم اگر دستگاه دولتی رسانه ای داشته باشد که اقدامات خود را توجیه کند، جرم است.
بسیاری از مجوزها تحت مناسبات رانتی اعطا می شوند
میرزاخانی به راهکارهای لازم برای رونق گرفتن مطبوعات اشاره کرد و گفت: مجوز انتشار مطبوعات باید آزاد شود. از طرفی دیگر خیلی از افرادی که به دنبال کار روزنامه نگاری می روند در مطبوعات سرمایه گذاری نمی کنند، بلکه بیشتر به دنبال سرمایه اندوزی و رانت هستند. ما الان نیاز به سرمایه گذاری در مطبوعات داریم. علت اینکه می گویم مجوز باید آزاد شود این است که در حال حاضر بسیاری از مجوزها تحت مناسبات رانتی اعطا می شوند. معتقدم که همه مجوزها باید لغو شوند. هرکسی می خواهد، در حوزه مطبوعات سرمایه گذاری کند و مانند دیگر حوزه ها برای این سرمایه گذاری به اداره ثبت برود و موسسه خود را ثبت کند. البته برای بهره برداری باید ضوابطی همچون محیط مناسب و نیروی حرفه ای تعیین کنند و بین صاحب امتیاز و مدیرمسئول هم ضوابطی تعیین کنند.
به گزارش شفقنا رسانه، در ادامه این نشست آرش خوشخو با اشاره به تاثیرات فضای مجازی در عرصه مطبوعات بیان کرد: با اینکه گفته می شود تیراژ روزنامه ها در کشورهایی چون امریکا، انگلیس و ژاپن پایین آمده ولی در کل دنیا بالا رفته است. مخصوصاً در هند و چین تیراژ در حال بالا رفتن است. به همین خاطر معتقدم هنوز مطبوعات به وضعیت بحران جهانی نرسیده اند. به شخصه از فشاری که فضای مجازی به مطبوعات وارد کرده استقبال می کنم. ما باید به سمت شیوه های نوین روزنامه نگاری برویم مثل برندینگ. تا وقتی خواندن به عنوان یک مهارت وجود دارد، کاغذ جایگاه و معجزه اش برجای می ماند. ما در مورد کتاب خوانی شیوه های زیادی را بکار بردیم ولی خواندن کتاب به صورت کاغذی همچنان پابرجاست.
روزنامه های عمومی به سمت تحلیل و سرگرمی حرکت کنند
او با اشاره به رویکردی که روزنامه ها باید در پیش بگیرند گفت: به نظرم روزنامه های عمومی باید به جای خبردهی و اطلاع رسانی به سوی تحلیل و سرگرمی حرکت کنند. الان بسیاری از روزنامه های بزرگ دنیا چهار یا هشت صفحه سرگرمی دارند. سرگرمی هایی که مخصوص کاغذ است؛ مثل جدول حل کردن که مورد توجه خواننده است. با توجه به این موضوعات ما هم سعی می کنیم سرگرمی و مصاحبه های خواندنی و داستان را در روزهای پنجشنبه افزایش دهیم البته کار سختی است ولی تیراژ ما در این روز ۲۵ درصد بالاتر از روزهای دیگر است. پس من راه را می دانم که یک روزنامه عمومی وقتی این صفحات را به روزنامه خود اضافه کند، قطعاً خواننده بیشتری دارد. ۸ صفحه ای که در شبکه های اجتماعی نمی توانید آن را پیدا کنید و یا ترغیبی به خواندن آن داشته باشید. هرچند این اتفاق نیازمند یکسری الزامات است که مهم ترین آن تربیت نیروی زبده است. خیلی از روزنامه نگاران ما حرفه ای نیستند و خیلی از آن ها بیکار شده اند. اما ژورنالیست های حرفه ای کجا هستند. به نظرم اغلب آن ها در رسانه های دولتی مشغول به کار هستند و کارهای تبلیغاتی انجام می دهند و همین موضوع فشار زیادی به رسانه های خصوصی وارد می کند.
دولت باید متولی گری خود را از مطبوعات حذف کند
خوشخو با انتقاد از توزیع یارانه به مطبوعات توسط وزارت ارشاد گفت: به نظرم در سیستم توزیع یارانه ها افراد زیرکی وجود دارند که رانت هایی را به نفع دوستان خود اختصاص می دهند. از سال ۹۴ وزارت ارشاد سیستمی طراحی کرد که براساس آن به روزنامه ها امتیاز و یارانه می دادند. حالا روزنامه هایی را می شناسم که گویی طبق فرمول وزارت ارشاد صفحه یک خود را طراحی می کنند تا بیشترین امتیاز را برای بهره مندی از بیشترین یارانه بگیرند. به نظرم دولت باید متولی گری خود را از مطبوعات حذف کند. در این صورت ما می توانیم مشکلات خود را با شبکه های اجتماعی حل کنیم. فضای مجازی با تمام پیروزی های موقتی که بدست آوردند خیلی در جذب مخاطب و انتشار مطالب عمقی و تحلیلی قوی نیستند و بسیار ضعیف اند.
او ادامه داد: از دیگر توفیقات فضای مجازی می توان به فشار این فضا به روزنامه ها اشاره کرد که می تواند آن ها را به بنگاه اقتصادی تبدیل کند. همه سردبیران دوست دارند از لحاظ بودجه، فروش و آگهی بر روی پای خود بایستند ولی الان این امکانات نیست، چون روزنامه ای مثل ایران در سال ۹۲ در آستانه ورشکستگی بود ولی آقای جهانگیری ۶ میلیارد تومان به این روزنامه داد. درحالی که واقعا سوال است چرا باید به چنین روزنامه ای این همه کمک شود. تا وقتی که این شرایط هست نمی توان با فضای مجازی رقابت کرد.
این دولت هیچ نسبتی با فرهنگ و رسانه ندارد/ بسیاری از مدیران مطبوعاتی با مطبوعات نسبتی ندارند / مدیران مطبوعاتی ما نگاهشان به رانت است تا نیاز مخاطب
در ادامه این نشست خجسته رحیمی با اشاره به شرایط نامساعد مطبوعات ایران گفت: در روزنامه های ایران نگاه کمی بر کیفی غلبه دارد. ما قبل از این دولت به پیشرفت مطبوعات بسیار امیدوار بودیم اما کم کم متوجه شدیم که این دولت هیچ نسبتی با فرهنگ و رسانه ندارد و دولت با دادن مجوز به مطبوعات می خواهد متولی گری خود را در این عرصه پیش ببرد. معاونت مطبوعاتی فکر می کند مجوز دادن با آزاد سازی برابر است. در حال حاضر بسیاری از مدیران مطبوعاتی با مطبوعات نسبتی ندارند و مطبوعاتی ها را به عقب رانده اند. متاسفانه مدیران مطبوعاتی ما بیش از آنکه نگاهشان به نیاز مخاطب باشد، به رانتی است که می توانند از متوالیان دریافت کنند و این اولین آسیب چنین عرصه ای است. اگر درباره احیای مطبوعات صحبت می کنیم باید خودِ اهالی رسانه نگاهی به مسائل داخلی خود بیندازند.
او در نقد صحبت های میرزاخانی تشریح کرد: آقای میرزاخانی به دو دوره به عنوان بهار مطبوعات اشاره کردند ولی از نظر من هیچکدام بهار مطبوعات نیستند. چون در این دوران مطبوعات سیاست زده شدند و در واقع مرگ آن ها بود. کارنامه ای مثل روزنامه سلام را مطبوعاتی نمی دانم، چون سیاسی بود و از مطبوعات برای پیشبرد پروژه سیاسی خود استفاده کردند. اگر فضا برای روزنامه دوم خردادی ها مهیا بود نیروهایی داشتند که از مجلاتی مثل پیام امروز و کیان آمده بودند و آن ها زیر دست روزنامه نگاران قدیمی تربیت و به روزنامه دوم خرداد تزریق شده بودند.
خیلی از برنامه های وزارت ارشاد برای دهه ۶۰ است
میرفتاح در ادامه نشست توضیح داد: به نظرم وقتی وزارت ارشاد سیستمی به نام سیستم یارانه را درست می کند کمترین تبعاتش این است که فساد می آورد. اما از نظر آن ها یک نوع اعمال قدرت هم هست. به نظرم خیلی از برنامه های وزارت ارشاد برای دهه ۶۰ است و از این دهه جلوتر نیامده است. مثلا همین بحث مجوز گرفتن ها. وقتی الان یک نویسنده می تواند تصویری از کتاب خود را در اینستاگرام بگذارد و چندین هزار نفر آن را ببینند، پس بحث مجوز بی معنی شده است. ولی متاسفانه آن ها بر روی سیاست خود پافشاری می کنند. این ها جزو حقوق شهروندی است که افراد بتوانند با هزینه و مسئولیت خود هرچه می خواهند منتشر کنند و اگر از قانون تخطی کردند با آن ها برخورد شود. من فکر می کنم با این اتفاقات در کابینه دولت هیچ نیازی به وجود وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی نیست.
او با اشاره به اهداف مطبوعات توضیح داد: متاسفانه ما از هر رسانه ای توقعات دیگری داریم. مثلا از گوشی موبایلمان می خواهیم هم کار روزنامه را برایمان انجام دهد و هم کار تلویزیون را. از روزنامه هم چنین توقعاتی می شود. اما باید بدانیم که روزنامه ها برای مقصود خاصی هستند. اگرچه خیلی از عالم سیاست وارد تحریریه روزنامه ها شدند، این مسئله ایرادی ندارد ولی نباید عرصه را برای دیگر روزنامه نگاران تنگ کنیم. به نظرم اصل درستی نیست که چون ما حزب نداشتیم به روزنامه پناه بردیم.
او با اشاره به رقابت درست بین روزنامه ها و فضای مجازی بیان کرد: اشتباه است اگر فکر کنیم برای حفظ خودمان باید با گوشی موبایل رقابت کنیم. لازم است تا عرصه رقابت را به طور مشخص تعریف کنیم. هر رسانه ای اقتضائات خاص خود را دارد. درست است که الان به خاطر فضای سیاسی و اجتماعی مدام گوشی موبایل در دستان مان است. اما معتقدم یک روزی از همین گوشی ها به دلیل مختل کردن واقعیت های زندگیمان می گریزیم. معتقدم جنس خوب بر روی زمین نمی ماند. پس می توانیم روزنامه های خواندنی با محتوای مؤثر منتشر کنیم. ممکن است شناخت این روزنامه ها برای عموم طول بکشد ولی مشکل اصلی ما در همان توزیع و تبلیغات است. بازگشت به کاغذ یک نیاز واقعی است و نشانه هایی در دنیا دیده می شود که رونق مطبوعات از سر گرفته خواهد شد.
هدف برنامه های معاونت مطبوعاتی توسعه مطبوعات نیست/ با رفتن به سمت راهکارهای ساختاری از مطبوعات گلخانه ای عبور کنیم
میرزاخانی در ادامه این نشست با انتقاد از متولی گری دولت در مطبوعات گفت: من هم با نظر آقای میرفتاح در نبود وزارت ارشاد در دولت موافق هستم. چراکه برنامه های معاونت مطبوعاتی هدفش توسعه مطبوعات نیست و تمام راه های این معاونت به سمت ضد توسعه مطبوعات است. راهکارهای تکنیکی به تنهایی حلال مشکلات مطبوعات ایران نیستند باید به سمت راهکارهای ساختاری رفت و از مطبوعات گلخانه ای عبور کرد. مطبوعات گلخانه ای، مطبوعات دولتی و کلیه مطبوعاتی هستند که با مناسبات غیر حرفه ای توانسته اند، مجوز گرفته و فعالیت کنند. همچنان تاکیدم بر لغو مجوزهاست. چراکه این موضوع خودش غیرقانونی است و اگر این اتفاق بیفتد همه رانت ها در این حوزه از بین می روند، مالکیت های غیر حرفه ای لغو، تکلیف خط قرمز ها نیز مشخص می شود و خلق ارزش افزوده در مطبوعات نیز اتفاق خواهد افتاد.
او ادامه داد: در حال حاضر اگر خط قرمزها را برای رسانه رسمی بیشتر و برای فضای مجازی کمتر کنیم باید منتظر بازی باخت باخت باشیم.
خوشخو در ادامه با تاکید بر لزوم شکل گیری رقابت واقعی بین رسانه گفت: بارها شده که مدیران مسئول با دادستان و معاون وزیر ارشاد جلسات کسل کننده ای داشته اند و حدود ۷۰ درصد زمان جلسه درباره پول است که مدیران مسئول مدام در این جلسات تقاضای پول دارند. این مشکل همیشه از سمت مدیران مسئولان وجود دارد. به نظرم وقت آن رسیده که دولت فرزندش (رسانه) را زمین بگذارد تا بازی منصفانه ای بین رسانه ها شکل بگیرد. درحال حاضر عکس در فضای مجازی بسیار مهم و قدرت آن در روزنامه ها کم شده است. به نظرم شرح عکس نویسی جزو مهارت های نوین روزنامه نگاریست که باید خبرنگاران به سمت یادگیری آن بروند. مبحث بعدی که روزنامه ها باید به آن بپردازند بحث تاریخ است که می تواند برای مخاطب بسیار جذاب باشد.
خوشخو در پایان تاکید کرد: اگر دخالت، مدیریت و تولی گیری سیستم دولتی از بالای سر روزنامه ها برداشته شود، دورنمای مطبوعات آنقدر سیاه و تلخ نیست و هنوز می توان با تبدیل شدن به بنگاه های اقتصادی، روزنامه ها را سرپا نگه داشت. هنوز می توان کار خوب انجام داد و این برای جامعه هم قابل لمس خواهد بود.
∗ مطالب ما را در کانال تلگرامی شفقنا رسانه (mediashafaqna@) دنبال کنید
∗ نقد و نظر و سوژه های خود را از طریق ارتباط با ادمین کانال(shafaqnamedia_admin@) به ما بگویید.