شفقنا رسانه- مدتهاست شیوه آموزش در رشتهها و گرایشهای علوم ارتباطات محل نقد و نظر کارشناسان این حوزه بوده است و آنها بر سر اینکه باید در دروس علوم ارتباطات و روزنامهنگاری تجدیدنظر شود، با هم بحث و اختلافنظر دارند. آیا تا به حال در این رشته و گرایشهای مرتبط به آن بازنگری صورت گرفته است؟ با توجه به اینکه یکی از گرایشهای مهم این رشته، روزنامهنگاری است تا چه اندازه در این بازنگریها بر مهارتی و تکنیکال بودن این رشته تأکید شده است؟ با توجه به شمار بالای فارغالتحصیلان این رشتهها وضعیت تولید محتوای داخلی و کتابهای ترجمهشده توسط دانشجویان دکتری و استادان این حوزه در سالهای اخیر چگونه است؟
امید علی مسعودی، دانشیار گروه تبلیغ و رسانه و عضو هیئت علمی دانشگاه سوره با اشاره بر لزوم بازنگری در رشته های علوم ارتباطات و روزنامه نگاری به شفقنا رسانه میگوید: چند سال پیش احساس کردیم کشور نیاز دارد تا دو رشته «حقوق رسانه» و «دفاع مقدس» به رشته های دانشکده های علوم ارتباطات اضافه شود. به همین دلیل سعی کردیم شرح درس های آن ها را بنویسیم. البته بعداً طرح دانشکده علامه طباطبایی پذیرفته شد و رشته «حقوق رسانه» را در دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی راه اندازی کردند. دانشکده ما هم یک سرفصل برای رشته «دفاع مقدس» نوشت چراکه معتقد بودیم لازم است تا دستاوردهای انقلاب اسلامی و روایت های دفاع مقدس در ایران و حتی کشورهای دیگر مورد مطالعه قرار گیرد. به همین دلیل اخیرا رشته «ادبیات پایداری» را در دوره کارشناسی ارشد دایر کرده ایم که با استقبال خوبی روبرو شده است.
او تاکید می کند: با توجه به سرعت تحولات در حوزه ارتباطات لازم است تا دانشکده ها به سراغ آموزش و تدریس پیرامون فناوری های جدید ارتباطی بروند. در حال حاضر وضعیتی پیش آمده که روزنامه های چاپی به تدریج کم شده اند و روزنامه های الکترونیکی رشد پیدا کرده اند. حتی با توجه به مشکلاتی که در حوزه کاغذ ایجاد شده بود وزارت علوم در طی نامه ای از استادان دانشکده ها خواست که نسخه الکترونیکی پایان نامه ها و رساله ها را جایگزین نسخه کاغذی کنند. یا مثلا قبلا چیزی تحت عنوان وبسایت، وبلاگ، توییتر، تلگرام و اینستاگرام نداشتیم. واقعیت این است که رسانه های جدید و شبکه های اجتماعی تاثیرات قابل توجهی در ارتباطات ایجاد کرده اند.
مسعودی با اشاره به ضرورت وجود رشته های جدید در دانشکده های علوم ارتباطات می گوید: چند سال پیش بود که دانشگاهی در لندن رشته کارشناسی وبلاگ نویسی را راه اندازی کرد. در آمریکا رشته های جدیدی درباره رسانه های نوین تا سطح دکتری تاسیس شده است. ولی ما درس های ۴۰ سال پیش را در رشته هایی مثل روزنامه نگاری تدریس می کنیم که نیاز به بازنگری دارند.
او ادامه می دهد: در دوره های دکتری ارتباطات درس های جدیدی در حوزه رسانه های نوین گنجانده نشده است. البته ناگفته نمایند درسی تحت عنوان رسانه های نوین داریم ولی در این درس بحث های مهمی مثل هکرها، میکرو بلاگ ها، ماکروبلاگ ها را ندیدم یا درس های تخصصی درباره شبکه نداریم. دانشکده ها باید برای رفع این ضعف ها تلاش کنند و با توجه به اقتضائات روز به بازنگری دروس و سرفصل های رشته ها اقدام کنند. حتی نیاز است رشته های جدیدی با توجه به تغییرات تکنولوژی ایجاد شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه سوره همچنین معتقد است که با توجه به تغییر شرایط، مباحث مربوط به حقوق رسانه هم نیازمند بازنگری هستند. او توضیح می دهد: بحث نظارت دولت ها کمرنگ شده، حوزه حریم خصوصی در فضای مجازی خطرپذیرتر شده است و قوانین قدیمی جوابگو نیستند. البته ناگفته نماند قوه قضاییه قانون جرایم سایبری را تصویب کرده است ولی منظور من این است که جرایم سایبری چندان در دانشکده های ما مورد بحث قرار نمی گیرد.
مسعودی به بیان موانع بازنگری رشته ها و دروس رشته ارتباطات می پردازد و می گوید: یکی از دلایل را می توان عدم تمایل اساتید نسبت به تغییر دانست. به عنوان مثال تصور کنید یک گروه باید منحل شود و گروه جدید تشکیل شود. طبیعی است که گروه اول در برابر تغییر مقاومت می کند و دوست ندارد موقعیت خودش را از دست بدهد. دلیل دیگر به ناتوانی و بهروز نبودن برخی از استادان برمی گردد چون با وجود اینکه جایگاهشان می طلبد پیگیر رشته ها و سرفصل های جدید باشند ولی نیستند.
او ادامه می دهد: دلیل بعدی به این برمی گردد که این ایجاد رشته های و سرفصل های جدید چه نفعی برای این اساتید دارد. به عقیده من وزارت علوم و دانشگاه ها در این زمینه باید دقت نظر بیشتری به خرج دهند. استادی که ملزم می شود در هفته ۴۰ ساعت کار کند، فرصت مطالعه و ارائه طرح جدید ندارد و نوآوری برای او معنایی ندارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه سوره ضمن انتقاد از کمبود مجلات علمی در حوزه ارتباطات می گوید: به عنوان مثال دانشگاه سوره با وجود داشتن سه دانشکده حدود ۱۵ سال است که به دنبال گرفتن امتیاز نشریه از وزارت علوم است که متاسفانه به دلیل وجود محدودیت هایی این امر امکان پذیر نیست. دلیل این مسئله به انحصار طلبی برخی مسئولان مربوطه برمی گردد. برخی از این افراد خودشان در دانشگاه ها و موسساتی هستند و دوست ندارند دانشکده های دیگر مجله علمی تخصصی داشته باشند.
مسعودی تاکید می کند: این انحصار طلبی به ضرر مملکت است. چراکه هرچقدر نشریات علمی و تخصصی افزایش پیدا کنند مقام علمی کشور هم بالا می رود. خیلی از این افراد برای دانشکده ها و موسسات خود مجوز نشریه صادر کردند درحالی که بعضا آن موسسه یا دانشکده هنوز شرایط لازم را نداشته است.
مسعودی معتقد است که رشته روزنامه نگاری در دانشگاه سوره تا حدودی متکی به جنبه های کاربردی است و سعی شده تا دانشجویان را به سمت کار در مطبوعات و رسانه ها سوق دهند با این حال این استاد ارتباطات از شرایط بد مطبوعات هم انتقاد می کند که به دلیل وجود مشکلات زیاد مدام به دنبال تعدیل نیرو هستند.
این استاد ارتباطات با اشاره به شرایط کارآموزی دانشجویان این دانشکده توضیح می دهد: متاسفانه شرایط ما مثل کشورهای توسعه یافته نیست که مطبوعات بتوانند اسپانسر علمی داشته باشند و دانشگاه ها هیئت امنایی باشند، حتی دانشگاه های غیر انتفاعی ما از حمایت دولت برخوردار هستند. مطبوعات ما هم چنین وضعیتی دارند و بیشتر تحت حمایت دولت و حاکمیت هستند. کاری که ما در دانشگاه سوره انجام دادیم این بود؛ از اساتیدی که در مطبوعات مختلف فعالیت دارند( برخی اساتید هستند که موسسه مطبوعاتی دارند و فعالیت های خوبی در زمینه روزنامه نگاری انجام می دهند) درخواست کردیم، دانشجویان را به صورت کارآموز به دفتر خود ببرند تا واحد عملی کارآموزی خود را بگذارند.
او ادامه می دهد: با این کار بسیاری از دانشجویان ما در این سال ها به سرعت جذب خبرگزاری شدند و اخبار خوبی را هم تنظیم و منتشر می کنند. همچنین با توجه به اینکه خبرگزاری مهر زیر مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی است و دانشکده فرهنگ وارتباطات دانشگاه سوره هم از زیر مجموعه های این سازمان محسوب می شود، تعامل خوبی با این خبرگزاری داریم و سعی کردیم از ظرفیت های این رسانه در به کارگیری مهارت دانشجویان استفاده کنیم.
او درباره دلایل کمبود کتاب های درسی در حوزه ارتباطات توضیح می دهد: خاطرم هست در سال ۵۶ که در دانشگاه تهران دانشجوی رشته جامعه شناسی بودم، با کمبود منابع روبرو بودیم و بعد در سال ۱۳۷۴ که به ادامه تحصیل در رشته ارتباطات مشغول شدم، در آن زمان هم کتاب های حوزه روزنامه نگاری بسیار اندک بود و از تعداد انگشتان یک دست هم بیشتتر نمی شد. ولی الان به یک کتابفروشی نزدیک دانشگاه مراجعه کنید مثلا در مورد نظریه های جامعه شناسی ده ها کتاب نوشته شده یا ترجمه شده است. درباره رشته ارتباطات هم شاهد ترجمه وتالیف کتاب های خوبی هستیم اما نباید منکر مشکلات صنعت نشر و کمبود کاغذ شد و همین مشکل بر انتشار و تجدید چاپ کتاب تاثیر گذار است و حوزه ارتباطات هم از این مشکلات مستثنی نبوده است.
مسعودی پیشنهاد می دهد: فکر می کنم اگر دولت مثل مطبوعات یک کمک و حمایتی را درباره کتاب های ارتباطات داشته باشد به خصوص انتشاراتی های تخصصی که حمایت های کمی دارند، بسیار اثر گذار خواهد بود. از طرفی دیگر شاهد هستیم پروسه انتشار کتاب در دانشگاه و آموزشگاه به خاطر داوری و اصلاح، بسیار هزینه بر است و به نظرم باید این پروسه و فرایند کوتاه شود. از طرفی دیگر زمینه های تشویق مادی و معنوی نویسندگان و مترجمان حوزه علوم ارتباطات را هم فراهم کرد. مهم ترین مسأله در این باره نبود انگیزه برای نویسنده کتاب است که باید این انگیزه ها تقویت شوند. همچنین حمایت وزارت علوم و تحقیقات در این باره هم الزامی است.
مسعودی با انتقاد از منتشر نشدن نشریات نقد کتاب می گوید : یکی از کارهای خوبی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می داد انتشار فصلنامه نقد کتاب بود که در حوزه های مختلف چون تاریخ، ارتباطات، علوم اجتماعی و… فعالیت می کرد. متاسفانه الان نزدیک یک سال است که انتشار این فصلنامه انتقادی و اصلاح گر متوقف یا ادغام شده( اطلاع دقیقی ندارم). خلاء چنین نشریاتی هم باعث آسیب بیشتر به کتاب های علمی می شود و دست کتاب سازان را برای شیوع سرقت ادبی از مولفان باز می گذارد. متاسفانه باید بگویم دریکی از دانشگاه های معتبر کشور یک استادیار به واسطه انتشار ۹۰ درصد ترجمه مطالب یک کتاب آن را به نام خودش منتشر کرده است و رئیس دانشگاه یا دانشکده مربوطه و یا وزارت علوم بجای پیگیری مساله واحتمال تخلف به این مساله ورود نکرده اند. در این باره باید برنامه ریزی دقیقی صورت بگیرد و سره از ناسره جدا شود. همچنین لازم است کتاب های خوب و تاثیر گذار در دانشگاه ها هم معرفی شوند و مورد تشویق واقع شوند.
او در پایان بیان کرد: رشته مدیریت رسانه سه سال پیش بازنگری شد و از سال گذشته اصلاحات را اعمال کردیم و اصلاح و بازنگری رشته های دیگر به سال ۹۵-۹۶ برمی گردد.
∗ مطالب ما را در کانال تلگرامی شفقنا رسانه (mediashafaqna@) دنبال کنید
∗ نقد و نظر و سوژه های خود را از طریق ارتباط با ادمین کانال(shafaqnamedia_admin@) به ما بگویید.