شفقنا رسانه- آرش محبی∗: در یادداشت گذشته به اهمیت و جایگاه شناسایی و ارزیابی رقیبان در کمپین پرداختیم و درباره رقیبان دور و نزدیک، شناسایی اهداف آنها از حضور در انتخابات و همچنین معنا و شروط اخلاقمداری در امر رقیبشناسی نوشتیم.
پس از شناسایی اهداف رقیبان نوبت به ارزیابی نقاط ضعف و قوت آنها میرسد؛ یعنی باید روشن شود هر یک از رقیبان کاندیدا برای دستیابی به اهدافشان چه منابع و تواناییهایی یا چه کمبودها و درماندگیهایی رادارند.
مطمئنترین شیوه برای انجام این ارزیابی بررسی تصویر رقیبان در افکار عمومی است؛ یعنی باید روشن شود آنها چه جایگاهی میان مردم و نسبت به گذشته دارند، چه مقدار و به چه چیزهای شناخته میشوند؛ ارزیابی افکار عمومی از نزدیکان و اطرافیان رقیبان چیست؛ چه نکات مثبت یا منفی درباره آنها وجود دارد و از چه توانایی و ذخیره ذهنی و عاطفی در میان رأیدهندگان برخوردار هستند. درعینحال باید سیاهه دقیقی از منابع انسانی و مالی رقیبان تهیه شود تا درنهایت با کمک این اطلاعات کاندیدا تصمیم بگیرد با چه کسانی رقابت کند یا نکند. در یادداشتهای گذشته اشاره شد که هدفمند کردن رقابت و استفاده بهینه از منابع محدود سهگانه فلسفه و چرایی محوری طراحی کمپین انتخاباتی است و همانطور که کاندیدا نمیتواند رای مثبت همه بخشهای جامعه را در سبد خودش داشته باشد، نمیتواند و نباید با همه کاندیداها رقابت کند.
شناخت الگوی دفاعی و تهاجمی رقیبان
شناخت اهداف و ارزیابی نقاط ضعف و قوت رقیبان مقدماتی هستند تا کمپین و کاندیدا بتوانند واکنشهای رقابتی آنها را پیشبینی کنند. رقیبی که با نیت پیروزی در انتخابات آمده و منابع زیادی را برای رسیدن به این هدف بسیج کرده است؛ بهطور حتم برنامه تهاجمی گستردهای هم دارد و هر حملهای را بهشدت و سرعت پاسخ میدهد. پس کاندیدا برای مواجه دفاعی با چنین رقیبی باید ازهرجهت آماده باشند و حمله به آن را با دقت، زمانبندی مناسب و بهگونهای انجام دهد که بتواند از ضربههای تلافی او در امان باشد.
برخی دیگر از رقیبان در برابر هر حملهای واکنشی نشان نمیدهند. برای مثال برخی نمایندگان جاری حدس میزنند که پاسخگویی به بسیاری انتقادها از سوی رقیبان فرعی بیفایده است زیرا این حملهها تهدیدی برای از دست رفتن رأیدهندگان وفادار به شمار نمیروند یا برخی رقیبان قصد دارد با دمیدن بر تنور عیبجویی و خردهگیری و ایجاد دوقطبی با نماینده جاری جایگاهی برای خودشان در افکار عمومی دستوپا کنند. پس بهترین واکنش در برابر بیشتر حملههای آنها سکوت است. البته تنها کاندیداهایی میتوانند اینگونه تدبیر کنند و با اعتمادبهنفس از انتقادها و تخریبهای کمخطر طفره بروند و منابع محدود کمپین را هزینه پاسخگویی به آنها نکنند که از فضای رقابت انتخاباتی و رقیبان اصلی خودشان شناخت و ارزیابی درستی داشته باشند. درعینحال نمایندگان جاری یا کاندیداهای اصلی برای روبرو شدن با انتقادهای مهم رقیبان فرعی از تکنیکهای ویژهای بهره میبرند و برای مثال آنان را وابسته به اردوگاه رقیب اصلی معرفی میکنند تا منابع صرف شده برای پاسخگویی به آنها در رقابت اصلی هزینه شده باشد.
برخی رقیبان هم هیچگونه الگوی قابل پیشبینی ندارند. بیشتر آنها با اهدافی جز مانند شریک شدن در منافع پیروزی دیگران در انتخابات حاضرشدهاند و واکنش رقابتی آنها تابعی از پیگیری این نوع اهداف است و بهمجرد آنکه مشخص شود از حمله یا دفاع سودی عایدشان میشود یا نمیشود، درباره آن تصمیمگیری میکنند.
بیماری رقیب مداری
کمپین انتخاباتی پس از شناسایی اهداف، نقاط ضعف و قوت و الگوهای واکنش رقیبان باید خطمشی رقابتی خود را ترسیم کند و بهبیاندیگر مشخص شود که کاندیدا از رقابت با کدامیک از رقیبان سود بیشتری میبرد. انتخاب یک خطمشی درست اما میتواند با موانع مهمی روبرو باشد که مهمترین آنها رقیب محوری در مقابل جامعهمحوری است به این معنا که کاندیدا با یک اشتباه استراتژیک تمام فعالیت انتخاباتی خودش را بر پایه واکنشهای رقیب طراحی کند و رأیدهندگان از دایره رقابت بیرون بمانند. این خطری است که سایه آن نهتنها در انتخابات که حتی پس از پیروزی در آنهم وجود دارد و درنهایت سبب دلسردی و پشیمانی رأیدهندگان میشود و به همین دلیل بسیاری از نمایندگان جاری پس از پیروزی در یک دوره و حضور در نهادهایی مانند مجلس و شورای شهر در انتخابات دوره بعد با شکست سنگینی روبرو میشوند.
به هرحال کاندیدای رقیب مدار کسی است که واکنشهای انتخاباتی او تنها با برنامهریزی و رفتارهای رقیبانهماهنگ میشود و خواست رأیدهندگان برای او اولویت چندانی ندارد و از مدار نگاهش خارج شده است. از این نوع کاندیداها تنها میشنوید که رقیبان قصد تخریب و نابودیشان رادارند یا توطئه بزرگی علیه آنها در جریان است و … این نوع پیامها رقابتی وقتی با خواستهها و زندگی رأیدهندگان پیوند نمیخورد و گرهای از مشکلات آنان را باز نمیکند سبب ایجاد تصویری منفی و سیاست زده از کاندیدا در جامعه میشود. بنابراین رقیب مداری یک ناخوشی انتخاباتی است که تنها با توجه به خواست و نیاز رأیدهندگان و انجام رقابت از پنجره منافع آنها درمان میشود و به همین دلیل ما به موضوع شناسایی و دستهبندی رأیدهندگان پیش از شناسایی و ارزیابی رقیبان اشاره کردیم تا اولی زمینه دومی باشد و نه برعکس.
گامها و شیوههای رقیب شناسی
برای جمعآوری اطلاعات به درد بخور از رقیبان باید به دستکم به چهار گام توجه شود:
- تشکیل یک گروه باهدف شناسایی منابع و جمعآوری اطلاعات
- جمعآوری اطلاعات با رعایت اصول اخلاقی و قانونی
- ارزیابی و تحلیل اطلاعات جمعآوریشده
- بستهبندی اطلاعات برای استفاده در برنامهها و بخشهای مختلف کمپین
شیوههای کسب اطلاعات
در کنار پایش افکار عمومی، پنج شیوه مهم دیگر برای کسب اطلاعات از رقیبان وجود دارد:
- جستوجوی در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی: امروز شبکههای اجتماعی و موتورهای جستجو به منابع غنی برای دسترسی به انواع اطلاعات تبدیلشدهاند که به که رقیب شناسی در کمپینهای انتخاباتی هم میآیند اما اطلاعاتی که از این شیوه به دست میآید به دقیقترین بررسیها نیاز دارد
- بررسی آرشیو رسانهها: امروز بسیاری از اطلاعات تصویری در رسانههای مجازی قابل جستوجو است اما برخی از آثار صوتی و تصویری و حتی متنی تنها در آرشیوهای خاصی وجود دارد که بهطورمعمول جذاب و بهدردبخور هم هستند.
- مطالعه کتابها: بهطور معمول درباره برخی رقیبان باسابقه کتابهایی وجود دارد یا به نامشان در بعضی کتابها اشارهشده است یا حتی ممکن است خودشان آثاری داشته باشند که مطالعه آنها اطلاعات سودمندی در اختیار کمپین قرار دهد.
- مصاحبه با افراد: یکی از بهترین شیوههای کسب اطلاعات درباره رقیبان گفتگو با افرادی است که به آنها زندگی یا کارکردهاند یا به هر شکل در دورهای از زندگی آنان حضورداشتهاند.
- پژوهش میدانی: حضور در شهرها و محلههایی که رقیبان در آنجا زندگی خصوصی یا فعالیت اقتصادی و مدیریتی داشتهاند هم میتواند اطلاعات مفیدی از آنها در اختیار کمپین قرار دهد.
سلسله یادداشتهای کمپین انتخاباتی؛
یادداشت اول / چرا احزاب سیاسی برای پیروزی در انتخابات به کمپین نیاز دارند؟
یادداشت دوم/ تدارک اتاق فکر برای کمپین انتخاباتی یک ابزار بدون جایگزین است
یادداشت سوم/ انتخاب مدیر اجرایی کمپین و آشنایی با واحدهای ستاد
یادداشت پنجم/ تحلیل موقعیت چگونه می تواند به یک کاندیدا در کمپین های انتخاباتی کمک کند؟
یادداشت ششم/ بررسی زمینه های رقابت چگونه می تواند به کمپین انتخاباتی کاندیدا کمک کند؟
یادداشت هفتم/ بررسی و بخش بندی درست رای دهندگان به کاندیداها در انتخابات کمک می کند
یادداشت هشتم/ هدفمندی کمپین با بخش بندی رای دهندگان
یادداشت نهم/ بخشبندی رفتاری رأیدهندگان مهمترین نوع بخشبندی در کمپینهای انتخاباتی است
∗ سردبیر و مدیر مسئول فصلنامه راهبرد ارتباطات