شفقنا رسانه- زهرا حکیمی: اساتید ارتباطات و مسئولان همواره در سخنرانیها و جلسههای دانشگاهی و سیاسی از عصر ارتباطات، جریان آزاد اطلاعات و لزوم همگام شدن با دهکده جهانی سخن به میان میآورند با این حال این سخنان در حد نظریه باقیمانده و هر بار ما شاهد ایجاد محدودیتها و بنبستهای ارتباطی هستیم. اما چرا با وجود این بحثها باز هم در ایران توسط گروهی ایجاد بنبستهای ارتباطی مثل جلوگیری از انتشار اخبار و اطلاعات و یا فیلتر شدن فیس بوک، توییتر ، تلگرام و … تشویق میشود ؟ پیامدهای این نوع تصمیمگیریها چیست و باید چکار کرد؟
سید وحید عقیلی، رئیس دانشکده ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد در گفتگو با شفقنا رسانه به بیان چرایی این مسئله میپردازد و توضیح میدهد: بحث جریان آزاد اطلاعات و امکان دسترسی افراد در دنیای کنونی با توجه به وجود نرمافزارها و سیستمهای اطلاعرسانی یکی از مستلزمترین حقوق افراد یک جامعه است. اصولاً امروزه پویایی و مشارکت افراد یک جامعه به همین عوامل بستگی دارد که آگاهیهای مردم به حدی باشد تا خودشان در جامعه حداکثر مشارکت فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی داشته باشند. ولی این سؤال که علیرغم اینکه همه اهمیت این مسئله را میدانند و به آن ایمان دارند چگونه است که بعضیها جلوی این فرایند را میگیرند.
او ادامه میدهد: ما دو نظریه برجستهسازی و دروازهبانی خبر داریم. اعتقاد نظریه برجستهسازی بر این است که در نظر فرستنده پیام یا یک خبر قسمتهایی از اخبار اولویت پخش ، در صدر قرار گرفتن و اولویت آگاهی بخشی دارند و در کنار آن متأسفانه برخی از خبرها و اطلاعات با توجه به نگرش و مدیریت فرستنده از این اولویتها و در صدر قرار گرفتنها بیبهره میمانند. مسئله به این برمیگردد که نیت فرستنده پیام از اولویت دادن به برخی از حوادث و رخدادهایی که در جامعه وجود دارد چیست.
رئیس دانشکده ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد به نظریه دروازهبانی خبر اشاره میکند و توضیح میدهد: در کنار این نظریه دروازهبانی است که مؤید همان نظریه برجستهسازی است که فرستنده یا توزیع کننده پیام یا خبر، برخی از اخبار یا رویدادهایی که به نفعش است از دروازه رد و توزیع میکند، فرایند آگهی بخشی آن را انجام میدهد. در حالی که برخی از اخبار و اطلاعاتی که طبق نگرش و باورهای او به نفعش نیست از دروازه رد نمیشود ، شیوع پیدا نمیکند و توزیع نمیکند. بنابراین بین این دو مسئله، یعنی حق دسترسی اطلاعات و توزیع آزادانه اخبار و این دو نظریه تناقض وجود دارد. این درست است که خیلی از اخبار در جامعه به نفع مصالح عمومی نیست و به دلایل مختلف امنیتی، فرهنگی و… اصولاً نباید پخش شود. اما این شامل آن دسته از اخباری که حق مسلم مردم است که بدانند نمیشود.
به عقیده عقیلی امروزه در شرایطی قرار داریم که از نظر سیاسی به بیشترین میزان همدلی، مشارکت، یکسو بودن، کنار گذاشتن اختلافات، نگاه به مصالح کشور و وضعیت عمومی و سیاسی کشور نیاز داریم. او میگوید: این روزها به عنوان حالت اضطراری در کشور ما محسوب میشود. با توجه به ظلمهایی که به نظام ما شده و تهدیداتی که علیه کشور ما وجود دارد، امروزه یک باید وجود دارد و آن این است که ما باید در این روزها از سیاه نمایی درباره وضعیت جامعه و نیز مسائلی که باعث از بین رفتن وحدت و انسجام ملی میشود ، پرهیز کنیم. اما این شامل بقیه مواقع سال نمیشود. در کل دستگاهها، خبرگزاریها، رسانهها و دستگاههای تولید خبر باید جهت و نیتشان این باشد که تضادهای موجود در جامعه را تشدید نکنند و سعی کنند این تضادها را تا حد ممکن کاهش دهند.
او به بیان پیامدهای انسداد ارتباطی در دنیای امروز میپردازد: اولین پیامد عدم ارسال اخبار یا اطلاعات از یک منبع، سلب اعتبار مرجع یا منبع است. در واقع گیرندگان پیام اگر از کانال یا مجرای مورد نظر اطلاعات لازم روز در حوزههای مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دریافت نکنند ، با توجه به اینکه ما در دوران رقابت رسانهها هستیم مخاطب بر اساس نظریه استفاده و رضامندی کانال خود را عوض میکند و اطلاعاتی را که نیاز دارد از کانالهای دیگر میگیرد. بنابراین چنین توزیعکنندگان و فرستندگان پیامی به اعتبار منبع و مرجع خودشان مستقیماً آسیب میرسانند. چون انسداد اطلاعات در دنیای کنونی معنی ندارد و کسی نمیتواند از انتشار اطلاعات جلوگیری کند. چون رقابت و تکثر رسانهای آنقدر زیاد است که مخاطب بر اساس نظریه استفاده و رضامندی خیلی راحت از کانال دیگری اطلاعاتش را میگیرد.
با این حال راه برونرفت از بنبستهای ارتباطی چیست؟ رئیس دانشکده ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد پاسخ میدهد: بعضی از اینها جریاناتی هستند که در فکر ایجاد نوعی سناریو هستند. به عبارتی میخواهند مواردی را به وجود بیاورند تا به اهداف موردنظرشان برسند و این کار درست نیست چرا که شاید بتوان بنبست و انسداد ارتباطی را در ذهن تصور کرد ولی عملاً در دنیای خارج با توجه به تکثر رسانهها معنی ندارد و مخاطب اطلاعات و اخبار مورد نظرش را از جاهای دیگر کسب میکند.
در این شرایط رسانهها و مطبوعات چه وظیفهای دارند؟ عقیلی توضیح میدهد: رسانهها باید اطلاعرسانی و آگاهیبخشیشان را به طور متعارف و برحسب اصول حرفهای روزنامهنگاری و با تعهدی که نسبت به جامعه و نظام دارند انجام دهند. به نحوی که از انسداد اطلاعات جلوگیری کند. اگر روزنامهها یا مبادی تولید خبر این کار را بکنند در جهت جلوگیری از ازدیاد تضاد در جامعه حرکت کردهاند. به عبارت دیگر تضادهای جامعه را حل میکنند و نمیگذارند بین مردم در حفظ یگانگی و مشارکت آگاهانه خللی ایجاد شود.