شفقنا رسانه- ورود اینترنت به عرصه ی خبر سرعت انتشار و تولید را بسیار بالا برده و مزایای بسیاری برای رسانهها داشته است. امکان ویرایش و اصلاح خبر که در رسانهی چاپی امکانپذیر نبود و میتوانست فرصتی برای کم کردن غلطهای تایپی و املایی در رسانههای آنلاین باشد، فرصتی برای دو گروه فراهم کرده است تا بعد از انتشار مطلب بر روی سایت، آن را تغییر دهند. گروه اول در درون تحریریه که میتواند اشتباهات تایپی، املایی، اطلاعات و جهتگیری متن را اصلاح کند و گروه دوم بیرون از تحریریه شامل مصاحبهشوندگان و ذینفعان اعم از چهرههای علمی تا سیاسی و نهادها است که از تحریریه یک رسانه میخواهند تغییراتی در متن اعمال کنند. آنچه همیشه در حد اصلاح اشکالات تایپی، املایی، سمت افراد و مشابه آن نمیشود و گاهی تا تغییرات اساسی نوشتهی اولیه و حتی اعمال فشار برای برداشتن مطلب و حذف کامل آن از سایت است. نوشتهای که ممکن است به صورتهای مختلف از جمله در رسانههای رسمی دیگر بازنشر شود و حتی تبعات حقوقی برای بازنشرکننده داشته باشد. به نظر میرسد این اعمال فشارها از سوی ذینفعان که پیش از این به شیوههای حرفهای مثل اصلاحیه، جوابیه، تکذیبیه و مشابه آن در رسانه (مطابق ماده ۲۳ قانون مطبوعات) بازتاب پیدا میکرد و مخاطب میتوانست از حواشی پیش آمده قضاوت دقیقتری دربارهی رویهی حرفهای یک رسانه و صداقت مصاحبهشوندگان در ارائه اطلاعات داشته باشد؛ به یک سانسور غیرسازمانیافته، مداوم و همیشگی میل کرده است. آن چنان که مقاومت تحریریهها مطابق اصول حرفهای و قانون مطبوعات در برابر فشار برای اعمال برخی تغییرات غیرطبیعی و غیرحرفهای مینماید. اما پذیرش تحریریهها در برابر چنین تغییراتی چه قدر در تکرار چنین درخواستهایی تأثیر میگذارد؟ آیا مقاومت مدیران رسانهها در این زمینهها کمتر شده است؟ برای بازگرداندن رویههای حرفهای در این زمینه چه باید کرد؟
محمد نوین، سردبیر سایت خبری فرارو به شفقنا رسانه میگوید: اولین دلیل به نظرم سیطره هرجومرج و بیقاعدگی بر کار رسانهها در ایران است. اکثر رسانهها اصول سردبیری نوشتهشدهای ندارند که هیچ، اصول واضح و روشنی هم در مورد تهیه و انتشار خبر ندارند. به همین دلیل شاهد این هستیم که ضوابط واضحی که هر رسانه خبری در جهان رعایت میکنند از سوی رسانهها و خبرنگاران در ایران رعایت نمیشود. مثلاً خبرنگار بدون اطلاع سردبیر و مدیر رسانه از سازمان ایکس هدیه قبول میکند یا خبرنگار بدون رعایت و حفظ اصول و ارزشهای رسانهای که در آن کار میکنند، در شبکههای اجتماعی به اظهارنظر مشغول است. این نبود اصول سردبیری روشن و مکتوب سبب میشود که شما در برابر خواست شخص و نهاد مصاحبهشونده بدون سلاح باشید و نتوانید از اصول کاری خودتان دفاع کنید.
غیرحرفهای و غیراخلاقی
او با توضیح دلایل دیگر ادامه میدهد: دومین مورد به نظرم عدم آگاهی، عدم اعتماد به نفس و خودباوری در رسانهها است که شأن و جایگاه خودشان بهعنوان یکنهاد مهم و تعیینکننده را فراموش کردهاند. گویی باور ندارند که دیدهبان جامعه هستند و از این جهت مسئولیت و رسالتی بر دوش آنها است. بدون آنکه به تبعات کار خود فکر کنند بهراحتی در مطلب منتشرشده، دست میبرند یا حتی آن را حذف میکنند. سومین دلیل به نظرم حمایت ضعیف قانون از نهاد رسانه در برابر افراد و نهادها است. این امر سبب شده است رسانهها برای بقای خودشان از هر دردسری فراری باشند و به راحتی از هر اصل و قاعدهای کوتاه بیایید. دلایل دیگری هم میتوان برای این امربر شمرد که در این مجال نمیگنجد. اما با توجه به آنچه گفته شد پرواضح است که در اکثر مواقع این رخداد غیرحرفهای و غیراخلاقی است.
نوین درباره تجربهی خود در این زمینه توضیح میدهد: ما در سایت فرارو ضابطه روشنی در مورد این امر داریم. اجازه ویرایش و حذف مطلب بعد از انتشار برای مصاحبهشونده قائل نیستیم اما اگر نهاد یا شخص مصاحبهشونده اصرار بر ادیت داشته باشد، میتواند توضیح تکمیلی یا حتی تکذیب خود را ارسال کند که در کنار مستندات و توضیحات فرارو در سایت منتشر میشود. مواردی اتفاق افتاده است که با مقاومت ما بر اساس همین ضابطه با مصاحبهشونده رفتار شده است.
او مثال میزند: یکی از نمایندگان محترم مجلس درباره مؤسسات مالی مصاحبهای با فرارو داشتند که بعد از انتشار مصاحبه درخواست حذف مصاحبه را کردند اما فرارو مصاحبه مذکور را حذف نکرد و نماینده محترم تا مدتها حاضر به مصاحبه با ما نبود.