شفقنا رسانه- علیرضا فرزین در روزنامه شهروند نوشت:
چرا همیشه یک گام از کاربران عقبتر هستیم؟ این سوال و در واقع انتقادی است که همواره کنشگران و فعالان عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات نسبت به مسئولان این حوزه داشتهاند و البته پاسخی نیز برای آن نگرفتهاند. حسن روحانی، رئیسجمهوری در دیدار نوروزی امسال خود با مسئولان وزارت ارتباطات به صراحت بر این نکته مهم پای فشرد که «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید در بخشهای مختلف ارایه خدمات، امین مردم باشد و اگر کسی امکانات لازم را در اختیار دارد، نباید در امانت مردم خیانت کند. مهمترین اصل در حوزه ارتباطات امانت است و مردم باید به ما اعتماد کنند. این موضوع مورد تأکید اسلام و قانوناساسی کشورمان نیز هست و ما حق نداریم در زندگی خصوصی مردم دخالت کنیم. نباید خدای نکرده طوری باشد که مردم به یک شبکه اجتماعی بیگانه بیشتر از شبکه اجتماعی داخلی اعتماد کنند و آن را امینتر بدانند. ما باید بهگونهای برنامهریزی و عمل کنیم تا مردم استفاده از شبکههای اجتماعی داخلی را مطلوبتر و مطمئنتر از شبکههای اجتماعی بیگانه بدانند.»
این نکتهسنجی و اشاره مستقیم رئیسجمهوری به موضوع حریمخصوصی کاربران درواقع بیتالغزل همه مناقشات بر سر ادامه فعالیت یا انسداد برنامکهای پیامرسان خارجی است. رئیسجمهوری با این اظهارات بهخوبی نشان داد که نگاه اصولی و درستی به حوزه فضای مجازی دارد و بهروشنی نسبت به چالشها و دغدغههای کاربران این حوزه آگاه است.
با این مقدمه، تحلیل مصوبه اخیر شورایعالی فضای مجازی شاید کمی راحتتر و قابلفهمتر شود. متعاقب تصمیم اخیر شورایعالی فضای مجازی در جلسه مورخ ٨/٣/٩۵ مقرر شده است که «همه شبکههای پیامرسان برخط فعال کشور، ظرف مدت یکسال، انبارش یا ذخیرهسازی دادههای خود را در داخل کشور انجامدهند.» مصوبهای که بهنظر میرسد هدف از آن فراهم آوردن امکان پایش و نظارت بر محتوای این شبکهها، مقابله با اقدامات خلاف قانون و رفع هرگونه نگرانی مسئولان بابت محتوای مبادلهشده توسط شهروندان ایرانی در این بستر است. این نگرانی البته از جایی آغاز شد که گزارشهای متعدد جهانی آمارهای جالبی پیرامون این برنامک پیامرسان و کاربران ایرانی آن انتشار دادند: بالغبر ٢٠درصد مجموع یکصدمیلیون کاربر فعال تلگرام را ایرانیان تشکیل میدهند. این درحالی است که کشورهای روسیه، ایتالیا و برزیل در رتبههای بعدی محبوبیت این برنامک درمیان کاربران خود قرار دارند. محبوبیت تلگرام در ایران بهحدی است که حدود ۱۲درصد از پهنای باند اینترنت کشور را در اختیار دارد و تارنمای آن١ رتبهچهاردهم را در پر مراجعهترین وبسایتها در ایران به خود اختصاص داده است. این درحالی است که ردهبندی جهانی این تارنما عدد ۴٩٩ را نشان میدهد که حاکی از اختلاف معنادار محبوبیت این ابزار پیامرسان بین کاربران ایرانی و جهانی است.
با این تفاصیل و از کنار هم قرار دادن اظهارات رئیسجمهوری و مصوبه اخیر شورایعالی فضای مجازی میتوان چنین نتیجه گرفت که اگرچه دغدغه اصلی رئیسجمهوری، فراهم آوردن زمینه رشد و توسعه پیامرسانهای داخلی و همزمان با آن جلب اعتماد و اطمینان کاربران نسبت به آنهاست، اما در عمل آنچه تاکنون مشاهده شده است، ناموفق بودن این اعتمادسازی و درنتیجه رویآوردن به اقدامات سلبی نظیر فیلترینگ، انسداد و در تعریف جدید آن انتقال «انبارشدادهها» به داخل کشور است. پس چارهکار در چیست؟ آیا اساسا این پیامرسانها و در تعریف عامتر آن همه OTTها٢ و شبکههای اجتماعی را میتوان وادار به چنین کاری کرد؟ آیا حتی یک مورد مشابه چنین درخواستی از سوی دیگر کشورها به سرانجام رسیده و چنین انتقالی انجام شده است؟ واکنش مسئولان تلگرام به این درخواست ما تاکنون چه بودهاست؟ آیا اساسا زیرساختهای فنی لازم برای چنین انتقالی در کشور ما فراهم است؟ حداقل درمورد اخیر که تکلیف روشن است: محمدحسن انتظاری، دبیر اسبق و عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی با بیان اینکه راهاندازی شبکههای پیامرسان در داخل نیازمند امکانات بسیاری است، اذعان داشته که درحالحاضر شبکه پیامرسان تلگرام اطلاعات خود را بر امکانات شبکه آمازون قرار میدهد که این نشاندهنده ضرورت ایجاد زیرساختهای قوی و بسیار در این زمینه است. آب پاکی را اما در این زمینه رضا تقیپور، وزیر سابق ارتباطات و دیگر عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی روی «سنگ بزرگ» انتقال ریخته است: اگر سرورهای شرکتهای خارجی پیامرسان به داخل منتقل شود، باز هم میتوانند قوانین و مقررات ما را رعایت نکنند. فارغ از مباحث فنی و زیرساختی، از حیث نگاه جامعهشناختی بهظهور چنین ابزارکهایی در فضای مجازی باید به این نکته توجه کرد که انواع برنامکهای پیامرسان و رسانههای اجتماعی برخط، ابزارهای ارتباطی فراگیری هستند که انتقال سرورهای یک یا چند مورد از آنها به داخل بهمنظور فراهم آوردن امکان نظارت و پایش، گرهای از کار فروبسته ضعفهای ما در این حوزه نمیگشاید. با توجه به رشد روزافزون تکنولوژی، هزاران نمونه آن امروزه در دسترس کاربران است. کما اینکه در سطح جهانی فقط ٣نرمافزار پیامرسان واتساپ٣، فیسبوکمسنجر۴ و کیوکیو موبایل۵ هریک با دراختیار داشتن به ترتیب ١٠٠٠، ٩٠٠ و ٨۵٣میلیون کاربر بالاترین ردهها را به خود اختصاص دادهاند. لذا این امکان که نظارت و پایش مستمری بر همه این ابزارها اعمال شود، عملا ناممکن بوده و به فرض انتقال سرورهای یک پیامرسان (مثلا تلگرام) به داخل کشور، هیچوقت دسترسی کاربران به این نوع ابزار ارتباطی محدود نشده و تا زمانی که بهگفته رئیسجمهوری «اعتماد کاربران» جلب نشود، بلافاصله با نمونههای دیگر و قدرتمندتر جایگزین خواهد شد. کما اینکه سالهاست چرخه معیوب فیلتر- هجرت آزمودهشده و نتیجهای از آن حاصل نشده است. تجربه نشان داده است که فاصله فیلترکردن (و به تعبیر جدید، بومیسازی سرورهای) یک پیامرسان و هجرت به پیامرسان بعدی کمتر از یک هفته است. با همه این ابهامات و اما و اگرها باید منتظر ماند و دید که آیا بازهم اولوالالباب و صاحبان عقول بر این مصوبه جنجالی پای خواهند فشرد یا در یکسال پیشرو، برای حلوفصل خردمندانه این موضوع تدبیر درستی خواهند اندیشید.
١. telegram.org
٢. Over The Top content
٣. Whatsapp
۴. Facebook messenger
۵. QQ Mobile
انتهای پیام