شفقنا رسانه- سمیرا بختیار: روزنامه همشهری شنبه ۱۹ اسفند در بخش «محله» گزارشی منتشر کرد که خبرنگار برای بررسی آسیب اجتماعی تکدیگری، در لباس یک متکدی به چند منطقه پرتردد شهر تهران رفته است. از آنجا که در مرامنامههای اخلاقی رسانهها معمولا چنین بندی وجود دارد که برای نوشتن یک خبر روزنامهنگار نباید هویت خود را پنهان کند یا هر هویت دیگری غیر از روزنامهنگار معرفی کند، انتشار این گزارش مباحثی را از منظر حرفهای مطرح کرد که تا چه اندازه این روش درستی برای نوشتن گزارش بوده است؟ آیا راه دیگری برای تهیه و جمعآوری این اطلاعات نبود؟ و با توجه به گزارشی مشابه در همین رسانه در سالهای گذشته و توسط همین خبرنگار چه ضرورتی برای انجام دوباره آن بود؟
آزاده محمدحسین، سرپرست سردبیری همشهری محله درباره گزارش ظاهر شدن خبرنگار در لباس یک متکدی در چند میدان مرکزی پایتخت به شفقنا رسانه میگوید: ماهیت گزارشهای این چنینی در همشهری محله بر اساس فکر جمعی شکل میگیرد و بارها گزارشهای میدانی این چنینی داشتهایم. البته وقتی گزارش میدانی در این خصوص تهیه و با یک متکدی صحبت میکنیم و میپرسیم چقدر درآمد دارد پاسخ روشن و دقیقی نمیگیریم. ما با افرادی هم که در این شرایط به متکدی کمک میکنند، صحبت کردیم ولی صادقانه بگویم به آنچه باید به قوت گزارش کمک بیشتری میکرد تمام و کمال نرسیدیم.
او ادامه میدهد: ممکن است فرد در برخورد با یک رسانه بخشی از واقعیت را پنهان کند و در واقع بدون این که خودشان بخواهند تحت تاثیر فضای رسانه قرار میگیرند. در این روش قرار نیست سر کسی کلاه بگذاریم یا کسی را گول بزنیم فقط میخواهیم از منظر یک راوی واقعهای را بازگو کنیم و بدون واسطه متوجه اصل ماجرا شویم. ببینیم آن اتفاق به چه شکلی رخ میدهد و نحوهی برخوردها به چه صورت است.
محمدحسین با اشاره به اهمیت سوژه میگوید: این نوع سوژهها میدانی هستند و ممکن است در این قالب قبلا در جاهای دیگر هم گزارشهایی کار شده باشد. ما در این میان نه حرمتی را شکستیم و نه به کسی دروغ گفتیم فقط خواستیم یک رفتار مشخص از آدمها ببینیم و کسانی که در قالب متکدی رفتار میکنند، چه قدر راستگو هستند و چه اتفاقی باعث میشود افراد به متکدیان کمک کنند. بدون این که توجه کنند آیا آن متکدی واقعا نیازمند است یا نه.
این روزنامهنگار توضیح میدهد: همشهری محله یک رسانه محلی است و روزنامهنگاری کف خیابانی انجام میدهیم. خیلی از همکاران ممکن است در بسیاری از سوژهها مانند ما وارد جزئیات و کنه موضوع نشوند و موضوع را کلانتر ببینند. در حالی که ما روی یک خیابان، پلهای عابر پیاده یک خیابان یا حتی جویهای یک کوچه متمرکز میشویم، کار میکنیم و بازخورد میبینیم. رسانههای دیگر اینها را در شکل کلانتر میبینند مثلا پلهای عابر پیاده تهران را بررسی می کنند.
سرپرست سردبیری همشهری محله نتیجهگیری میکند: قصد این بود یک محله را بررسی و واکنش آدمهای آن محله را که مرکزی و پر تردد است، نسبت به یک معضل اجتماعی به نام تکدیگری بدانیم. همچنین میخواستیم بدانیم متکدیان در این محله و مناطق به چه شکل رفتار میکنند. چرا که متکدیان در خیابانها و محلههای متفاوت تهران رفتارهای یکسانی از خود نشان نمیدهند و متناسب با اوضاع رفتاری رهگذران، عمل میکنند.
او با اشاره به تجربیات خود در این زمینه توضیح میدهد: وقتی با یک پوششی وارد میشوید میتوانید راحتتر ارتباط برقرار کنید و خودشان هم میپذیرند. مثلا من در سال ۷۷ برای گزارش کورهپزخانه بین کارگرها به عنوان کارگر ظاهر شدم و با صاحب کارها به عنوان دانشجو صحبت میکردم. تمام تلاشم هم این بود که ماجرای بیمه کارگرها را بررسی کنم. به نظرم این بخشی از روزنامهنگاری است که البته نیاز دارد در انعکاس آن روایت صداقت داشته باشید. علاوه بر این بنا نیست دروغ بگوییم یا چهره کسی را به وضوح نشان دهیم.
این روزنامهنگار میگوید: در مواردی همکاران به عنوان خبرنگار به محلهها رفتند و خواستند گزارشهایی را مثلا دربارهی خانههای مجردی تهیه کنند. همان ابتدای کار نتوانستند ورود کنند چون بحث آسیب اجتماعی بود و منابع اطلاعاتی بسیار محدود است و خیلیها در برابر این نوع گزارشها جبهه میگیرند. حتی در حوزه کودکان کار اگر بخواهیم کاری انجام دهیم اگر بفهمند شما خبرنگار هستید پس میزنند و واکنشهای عجیبی دارند.
سرپرست سردبیری همشهری محله ادامه میدهد: مواردی داشتهایم که حس کردیم اگر در پوشش چهرهای غیر از خبرنگار برای تهیه گزارش وارد گفتوگو و بررسی آن مسئله شویم شخصیت، حیثیت و آبروی آن افراد بعد از انتشار به خطر میافتد، به طور کل سوژه را کنار گذاشتیم. مثلا برای همان سوژههای خانههای مجردی خبرنگار به عنوان دانشجو به قضیه ورود پیدا کرد. بعد از جمعآوری اطلاعات به تمام افرادی که به او اطلاعات داده بودند، اطلاع داد که خبرنگار است و میخواهد این موضوع را رسانهای کند. وقتی موافقت آنها را جلب کرد ما توانستیم این موضوع را کار کنیم. به این دلیل که احساس کردیم مبادا برای املاکیها یا کاسبان آن محل مشکلاتی پیش بیاید با آنها مشورت شد. ولی در این سوژه که خود خبرنگار در قالب متکدی ظاهر میشود نه به کسی آسیب رسیده و نه حرمت کسی شکسته شده و یک نقش بازی شده است.
او درباره این که آیا راههای دیگری برای بررسی این سوژه نبود، پاسخ میدهد: دست کم اگر راه دیگری بود، شاید به ذهن من و همکارانم نرسید ولی ما راههای دیگری را امتحان کردیم و به نتیجه نرسیدیم. بارها از مسیر مستقیم و صحبت با متکدی ورود کردیم ولی به جواب درست نرسیدیم.
این روزنامهنگار دربارهی این که چرا با توجه به تهیه این گزارش در سالهای قبل توسط همین خبرنگار، دوباره چنین مطلبی در دستور کار تحریریه قرار گرفت، توضیح میدهد: این خبرنگار قبلا تجربه این کار را داشت ولی با توجه به تغییر ساختار و فرهنگ شهر وافزایش تعداد متکدیان بنا بر آمارهای غیر رسمی، ما میخواستیم این تغییر رفتار را بررسی کنیم. همشهری محله نشریهای است که جنس آن با همه نشریات فرق میکند. شاید کمتر نشریهای داشته باشیم که به صورت تخصصی بر روی محله کار کند و روزنامهنگاری محلی به جز همشهری محله شناخته شده باشد یا شاید کمتر شناخته شود. بنابراین ما هر تغییر در ساختار محله را رصد میکنیم. گاهی اوقات مجبوریم یک سوژه را چند بار از زوایای مختلف باز آفرینی کنیم.