شفقنا رسانه- نشست «شفافیت و رسانه با رویکرد بررسی چالش آزادی رسانهها در مبارزه با فساد» با حضور مهدی محسنیانراد، استاد ارتباطات؛ احمد توکلی، رئیس دیدهبان شفافیت و عدالت و محمود صادقی نماینده مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
به گزارش شفقنا رسانه، احمد توکلی در ابتدای این نشست از منظر دینی به بررسی این موضوع پرداخت و گفت: در دین مقدس اسلام تمام عبادات شأن خود را دارند ولی امام علی (ع) میفرمایند اگر امر به معروف و نهی از منکر را یک طرف و طرف دیگر همه عبادات را بگذارید، همانند یک اقیانوس در برابر رطوبت است. پس بالاترین حد مربوط به امر به معروف و نهی از منکر است که متوجه حکومت است و این موضوع یک مسئولیت عمومی دارد. اگر این امر واجب را مسلمانان انجام دهند باید مقدمات آن فراهم باشد. امر به معروف و نهی از منکر اطلاعات میخواهد. اگر مردم بدانند دولت چه میکند شرط اول نظارت را دارند.
رسانهها نباید مواخذه شوند
او ادامه داد: اطلاعات را رسانهها تأمین میکنند. در نتیجه اگر از منظر دینی اطلاعات را رسانهها بدهند، نباید مواخذه شوند. اگر اطلاعات را از فعالیت آزاد منع کنیم مانند دریغ کردن آب برای وضو گرفتن است. پس شأن آن افضل است. در جامعه اسلامی ناچاریم به رسانهها میدان دهیم و آنها را آزاد بگذاریم. البته ذات رسانه اشتباهپذیر است ولی این فرصت برای ذی نفع وجود دارد که به مسائل پاسخ دهد و اگر جواب ذینفع منتشر نشود، جرم اتفاق افتاده است.
توکلی با اشاره به وضعیت رسانهها در برخورد با فساد گفت: الان در بعضی رسانههای ما فساد وجود دارد و بسیاری از رسانهها محافظهکار شدهاند. در واقع برخی از رسانهها خودشان فساد را برملا نمیکنند چون منافع مادیشان اجازه نمیدهد. به برخی رسانهها نمیگویند این کار را نکن یا آزاد نباش. بلکه بعضی رسانهها ملزم به چهچه زدن برای ذات قدرت هستند. در نتیجه چون امر به معروف یک واجب الهی است پس نظارت عمومی را ایجاب میکند و مقدمه آن اطلاعات است که این را رسانهها باید فراهم کنند. هر چند تأکید میکنم اگر رسانهها میخواهند آزاد باشند و حرفی بزنند اشتباه، اجتناب ناپذیر است. فرض باید این باشد که رسانهها به دنبال رعایت قانون هستند و فرض این که رسانهها به دنبال جرم و اشتباه هستند، غلط است.
او با اشاره به نحوهی برخورد با افشاگری بعضی از روزنامهنگاران گفت: یادم است زمانی به یک مقام بلندپایه قضایی گفتم وقتی اطلاعاتی درباره ناهنجاری دریافت میکنید سراغ روزنامهنگاری نروید که آن اطلاعات را داده بلکه سراغ حل آن ناهنجاری بروید. اگر فهمیدید روزنامهنگار افترا زده یا دروغ گفته بعد سراغش بروید. من در این سالها به خاطر کامنتهایی که در سایت الف منتشر میشد زیاد به دادگاه رفتهام. چون فکر میکردند من قصد تشوش اذهان عمومی را دارم. به آنها گفتم شما باید به من پاداش دهید و باید قضاوت را بر این اصل بگذارید که من میخواهم خدمت عمومی کنم. اگر ثابت شد از این موقعیت با ارزش سوء استفاده میکنم باید محاکمه شوم.
توکلی افزود: برای شفاف شدن به آزادی رسانهها نیازمند هستیم زیرا مانند نوری است که بر مسائل میافتد و وضعیت را روشن میکند. ما باید به رسانهها نگاه مثبت داشته باشیم چون قصد آنها خدمت رسانی است.
به گزارش شفقنا رسانه، در ادامه این نشست مهدی محسنیان راد با ارائه گزارشی از جوامعی که مبنای تفکر و تصمیمگیری آنها اسلام است، توضیح داد: بر مبنای این گزارش ۴۹ کشور داریم که جمعیت اکثر آنها مسلمان است. بنابراین اگر این کشورها دموکراتیک باشند میتوانند نقش مهمی را در انتخابات ایفا کنند. من حدود ۱۰ سالی است که درسی را در مقطع دکتری تدریس میکنم و در این درس جوامع مختلف دینی را رصد میکنیم که یکی از شاخصههای این رصد مربوط به ادراک فساد در آنها است. امروز اگر بخواهم گزارش ۲۰۱۷ از ادراک شفافیت را بخوانم، باید بگویم این سازمان مدعی است که احساس فساد را اندازهگیری میکند نه این که یک ساختار چه قدر فساد است.
ریشه فساد در اداره جامعه است
او ادامه داد: هرچقدر عدد بزرگتر باشد ادراک فساد کمتر است. در کشور دانمارک با نمره ۹۰ کمترین احساس فساد را دارد یعنی در این کشور مسائلی چون پارتی بازی و سفارش کردن به دوست و آشنا مطرح نیست. ولی در کشور ما به گونهای است که از این وضعیت عبور کردهایم. متاسفانه کشور ایران نمره ۲۹ را به دست آورده است. در ادیان مختلف هم این عدد به این ترتیب است. در کشور هایی که دین یهود دارند ۶۴ ، در ادیان مسیحی ۴۷ ، در ادیان بودایی ۴۲ و هندو ۳۵ است. میانگین فساد در کشورهای اسلامی ۴۲ است. ما نباید این وضعیت را تقصیر گزارههای هنجاری و باورهای دین بدانیم. این وضعیت نشان میدهد ما ۴۹ کشور اسلامی داریم که فساد در آنها زیاد است و این اصلا عدد خوبی برای کشورهای اسلامی نیست.
این استاد ارتباطات تأکید کرد: ریشه مشکل فساد در اداره جامعه است نه مبنای متون رسمی دین مثل قرآن. شاید یکی از علتهای دیگر این باشد که سهم عمدهای از این کشورهای اسلامی مستعمره بودهاند، هرچند در این میان ایران جزء معدود کشورهایی است که مستعمره نبوده است. بنابراین میتوان گفت کشور ایران در جهان استثنا و همچنان در حال گذر از سنت به مدرنیته بوده است. هرچند این عبور در میان برخی کشورها طولانی شده است. منظورم از جامعه سنتی، جامعهای است که در مواجهه با سوالات پیش آمده به این نگاه میکند که گذشتگان چه کردهاند اما در جامعه مدرن به خرد و دانش توجه میکنند و از دانش بدون نفی گذشته استفاده میکنند، مانند کشور ژاپن.
او با اشاره به بعضی مشکلات ساختاری گفت: کشور در سال ۵۷ دنده عقب میزند. به نظرم مردی که سالها کاندیدای ریاست جمهوری بوده، الآن در استیصال است و باید هم حرفهایی از جنس امر به معروف و نهی از منکر بزند. کسی که این حرف را میگوید باید بگوید چگونه این کار را انجام دهیم و در چه مسیری باشد. به نظر من گفتن این صحبتها بدون خط مشی و استراتژی مشکل اصلی کشور است. برای همین این رودربایستی در کشور ما باید کنار گذاشته شود و تأکید میکنم حیف است جلسه امروز به شعار بگذرد. من میدانم مشکل رسانههای ما چیست که امر به معروف و نهی از منکر در آن اجرا نمیشود.
در ادامه این نشست محمود صادقی نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس فراکسیون شفاف سازی با ارائه گزارشی از یکی از مقالههای سازمان شفافیت در سال ۲۰۰۰ گفت: در این گزارش شمائی از چارچوب لازم در هر کشور برای پیشگیری از فساد طراحی شده است. هر کدام از ستونها در هر کشور ویژگیهایی را بیان کرده است. در قسمت رسانهها برای رسانههای مستقل و آزاد سه معیار اصلی به نام چارچوب قانونی، مالکیت رسانهها، روزنامهنگاری تحقیقی در نظر گرفته شده است. در قسمت چارچوب قانونی این سوال مطرح شده که آیا در کشور قوانین مربوط به آزادی اطلاعات وجود دارد که اقشار مختلف بتوانند اطلاعات را از مراجع ذی صلاح به دست بیاورند؟ آیا قوانین شبیه به این اجرا می شود؟ آیا از چنین قوانینی برای سانسور استفاده میشود یا صرفا جنبه استثنایی دارد؟ آیا آزادی بیان تضمین شده است؟ آیا میشود اطلاعات مربوط به فساد را منتشر کرد؟
امنیت روزنامهنگاران بعد از افشای فساد مهم است
به گزارش شفقنا رسانه، او ادامه داد: بخش مربوط به مالکیت رسانهها هم مهم است چون خیلی از رسانهها خود عامل فساد هستند. در این قسمت سوالاتی مطرح میشود و بحثهای مربوط به روزنامهنگاری تحقیقی هم ذکر شده است که آیا قوانینی وجود دارد تا از امنیت روزنامهنگاران حمایت کند؟ آیا گزارش فساد منافع افراد را متأثر میکند؟ آیا این تضمین وجود دارد که روزنامهنگاران منابع اطلاعاتی خود را نگه دارند و مجبور به فاش کردن آن نشوند؟ چون امروزه اکثر روزنامهنگاران در افشای فساد احساس امنیت نمیکنند. آیا اشکالی از تضمین اخلاق رسانهای در بین اصحاب رسانه وجود دارد که خود رسانهایها چه قدر هنجارهای اخلاقی را برای این افشاگری رعایت میکنند؟ در این گزارش دموکراسی بدون وجود شرایطی چون دسترسی داشتن آحاد جامعه به اطلاعات عمومی کار نمیکند. کارایی دموکراسی وقتی است که مردم امکان دسترسی به اطلاعات را داشته باشند.
صادقی با اشاره به اصل ۲۴ قانون اساسی مبنی بر اینکه نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر اینکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد، تفصیل آن را قانون معین میکند، گفت: من همیشه میگویم اصل بر آزادی است و قیود آن استثناء هستند. یکی از اصول لازم آزادی رسانهها و نقش رسانهها در افزایش آگاهی عمومی است. به نظر میرسد قانون اساسی چنین نگاهی به مطبوعات و رسانهها دارد. قانون اساسی، نظام جمهوری اسلامی را پروسهای تکاملی میداند و معتقد است رسانهها نقش مؤثری در این مسیر ایفا میکنند. همچنین قانون مطبوعات و قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هم این نقش را برای رسانهها در نظر گرفته است.
در ادامه توکلی در پاسخ به نقد های محسنیان راد گفت: من مستاصل نیستم. یک سیاستمدار فعال هستم و میخواهم با فساد مبارزه کنم. آقای محسنیان راد گفتند که ما دوران گذر از سنت به مدرنیته را داریم و ایران یک استثنا است و سال ۵۷ را دنده به عقب دانستند. می خواهم این را یادآوری کنم که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۳ ماه، تمام ارکان حکومت با رای مردم برقرار شد. بعد از انقلاب هیچ چیزی سرجای خودش قرار نداشت و ما با انواع هجمههای داخلی و خارجی مواجه بودیم. بله، در اینجا ما استثنا بودیم. این که بعد از انقلاب هنوز کار به جایی نرسیده بود که کشور مورد حمله نظامی قرار گرفت و ما با امکانات آن دوره در جنگ تحمیلی پیروز شدیم. اینجا باز هم ما یک استثنا هستیم. از این استثناها زیاد داریم که در اینجا قابل شمارش نیست.
در کشور ما روزنامهنگاری تحقیقی وجود ندارد
محسنیانراد در جواب انتقادات توکلی گفت: سه متغیری که آقای صادقی در مورد رسانهها بیان کرد امر بسیار مهمی است. مشکل در این است که هیچ یک از عنصرهای مهم در طول این ۴۰ سال به طور سیستماتیک اجرا نشد. شرمن در سال ۱۹۴۲ در شیکاگو این سوال را در مورد قانون اساسی کشورهایی میپرسد که پر از شعارهای آزادیخواه است. وضعیت اجرایی این بایدها چگونه است؟ به نظر من سوال بسیار مهمی است.
به گزارش شفقنا رسانه، او ادامه داد: قانون اساسی ما دو اشکال دارد. اینکه میگوید داشتن عقیده آزاد است، این مسئلهای را حل نمیکند. باید میگفت بیان عقیده آزاد است. یا در بخش دیگری رادیو تلویزیون به صورت انحصاری در اختیار حکومت است. این اصل قابل قبولی نیست و باید اصلاح شود. ما میدانیم چند نظریه رسانهای در نظامهای مختلف اجتماعی داریم از جمله نظریه اقتدارگرایانه، مسئولیت اجتماعی، نظریه مشارکت دموکراتیک و آزادی گرا. در این سالها هیچ کدام از این تئوریها وجود نداشته است. بلکه ملغمهای از اینها بوده است و این ملغمه به بند اول سخنان آقای صادقی یعنی چارچوب قانون برمیگردد. میدانیم که مالکیت رادیو و تلویزیون در انحصار حکومت بوده است. روزنامه همشهری برای شهرداری و روزنامه ایران زیر نظر دولت است. پس میبینیم مطبوعات پرتیراژ مستقل نیستند و شرایط به گونهای شده است که همه به روزنامهنگاران میگویند چه کارهایی را باید و چه کارهایی را نباید انجام دهند. برای همین یک آشفتگی در ایران وجود دارد که در کشور ما روزنامهنگاری تحقیقی وجود ندارد.
رسانهها بازسازی شوند
محسنیانراد افزود: شهرداری مدتی است که میگوید بناهای متروک را بازسازی کنیم. به نظر من رادیو، تلویزیون، فضای مجازی و مطبوعات بناهای مخروبهای هستند و باید بازسازی شوند. اشکال کار در اینجا است که سیستم آمادگی شفافیت ما و شما را ندارد. مثلا این قوه قضاییه است که تصمیم میگیرد مطبوعات چگونه باشند. یا اینکه در سال ۵۷ به تخصصهای مختلف رجوع نشد. متاسفانه در این سال جنگی بین تخصص و تعهد راه افتاد که تخصص در آنجا کاملا مغفول واقع شد.
در ادامه صادقی هم با اشاره به مشکلات موجود در حوزه اقتصادی ابراز عقیده کرد: در عرصه اقتصاد خواستیم از فقه، اقتصاد بیرون بیاید. در فقه یک سری احکام داریم که ممکن است در عرصه اقتصادی به کار گرفته شود اما در عمل با استفاده حیلهگرانه از قواعد فقه اسلامی میخواهیم یک اقتصاد اسلامی بدون ربا درست کنیم.
او با خواندن مقدمه قانون اساسی گفت: میبینیم نگاه قانون اساسی ایستا نیست بلکه یک نگاه پویا است. معتقد هستم به جای پررنگ کردن محدودیتهای قانون اساسی میتوان از ظرفیتهای آن بیشتر استفاده کرد. چراکه برخی از موارد این قانون هنوز به فعلیت نرسیده است. اصل ۱۷۵ قانون اساسی میگوید صداوسیما باید محل نشر افکار آزاد باشد، چرا نیست؟ پس باید ظرفیتها را اصلاح کنیم.
رسانهها حمایت کامل نمیشوند
توکلی هم در در ادامه گفت: در حال حاضر رسانهها حمایت کامل نمیشوند. شاید این حمایتها مقطعی باشد. حتی ما میبینیم بعضی از مفاهیم برای قوه قضاییه هنوز جا نیفتاده است. در دفاعیاتی که به دادگاه میرفتم سعی میکردم مفاهیم جدیدی را که رسانهها پیدا میکردند منتقل کنم. به نظرم اگر ما رسانهایها دروغ نگوییم و هدف سالم باشد، میتوانیم این کار را انجام دهیم.
به گزارش شفقنا رسانه، رئیس دیدبان شفافیت و عدالت در پایان با اشاره به ضرورت شفافیت برای جامعه و رسانه گفت: درباره محکوم شدنم برای کامنتهای سایت «الف» بارها سعی کردم به همکاران نشان دهم این کار را میتوان انجام داد. هرچند هزینههایی دارد. بارها شاهد بودم در دادگاه فرق بین اظهارنظر و اخبار را نمیدانستند. در مجموع باید بگویم شفافسازی در شرایط الآن امکانپذیر است ولی باید به همدیگر کمک کنیم. مراوده، گفتوگو و بحث اثر دارد. اگر زیاد باشیم و کار انجام دهیم، قطعا مشکلات کمتر میشود.
کشف فساد با وضع موجود رسانهها ممکن نیست
در ادامه محسنیانراد با انتقاد به این که در طول این سالها برای حل مسائل به متخصصان مراجعه نشده است، گفت: منظورم از بیان این موضوعات ناامید کردن مردم نیست. اما واقعا برایم سوال است چرا از یکی از اساتید ارتباطات برای نظارت بر صداوسیما استفاده نشده است؟ داستان من مثل کسی است که میدانم تمام بدن یکی از عزیزانم تومور گرفته است اما نمی توانم به این خاطر که ممکن است ناامید شوند، این موضوع را با خانواده او در میان نگذارم. چرا که اگر این کار را بکنم خیانت کردهام. بر همین اساس میگویم مطلقا با سیستم موجود حاکم بر رسانهها اجرای امر کشف فساد و دیدبانی از سوی رسانهها امکان پذیر نیست.
او افزود: در سال ۶۹ تحقیقی را انجام دادم که علنی نشد و از کل روزنامه نگاران پرسیدم چرا در مطبوعات اخبار روابط و فرمایشات مقامات بیشتر از اخبار منتشر شده در رسانهها است؟ بسیاری از روزنامهنگاران به جای جواب به من گفتند؛ سری که درد نمیکند را دستمال نمیبندند. معلوم است روزنامهنگار میترسد و کاری نمیکند. امروز سهم فارغالتحصیلان روزنامهنگاری در مطبوعات ما بسیار کم است و ۹۴ درصد از فارغالتحصیلان این رشته در حرفه خودشان شاغل نیستند. در اینجا باید یک جراحی کامل انجام دهیم و این را باید اساتید ارتباطات در نظام رسانهای انجام دهند تا وظیفه دینیشان را هم انجام دهند.
این استاد ارتباطات با توضیح درباره وظایف رسانهها گفت: رسانه کارش این است که صدا را به جای دورتر برساند. آنچه در قرآن هم از آن یاد شده و میگوید صدایتان را بلند نکنید مگر اینکه به شما ظلم و ستمی شده باشد. تا کی رسانهها نباید بلند صحبت کنند؟
محسنیانراد در پایان با اشاره به یکی از طرحهای مرحوم معتمدنژاد در مجلس توضیح داد: زنده یاد کاظم معتمدنژاد در اواخر دهه ۸۰ نظام جامع ارتباطات جمعی در ایران را تبیین و به مجلس آن دوره ارائه کرد. این طرح میتواند ما را از این وضعیت نجات دهد. در این طرح موارد زیادی اشاره شده که میتوان به حکومتی نبودن رادیو و تلویزیون و نظارت روزنامهنگاران بر تخلفات رسانهای اشاره کرد. این طرح به شرطی کارساز میشود که مراقب باشیم در یک ماده از آن دست نبریم که ناقص میشود و باید همین طرح باشد و بدون هیچ تغییراتی تصویب و به مرحله اجرا برسد. ما امروزه نمیدانیم منبع معتبر برای دریافت اطلاعات چیست. در حال حاضر فضای مجازی کاملا بر ما مسلط شده و ما همه اطلاعات را از آن دریافت میکنیم. این که صدا و سیما کار خود را انجام میدهد و مردم در تلگرام به دنبال اخبار و مطالب هستند واقعا فاجعه است.
به گزارش شفقنا رسانه، در پایان این نشست محمود صادقی گفت: ما یک سری چارچوبهای قانونی داریم که باید آنها را رعایت کنیم. اگرچه من هم با آقای دکتر محسنیانراد موافق هستم. ابهامات موجود در بعضی موازین اسلامی و قوانین باید کمتر باشد و مفاهیم تا آنجا که میشود عینی و موردی باشند. من تاکیدم این است که در جامعه باید موازین اسلامی و ارزشها باشند چون رئیس صداوسیما را رهبری تعیین میکند و نمایندههای سه قوه را ناظر قرار داده است. آقای دکتر هم نماینده انتخابی مردم بودند که این هم نشانه رویکرد دموکراتیک این قانون است که نهاد انتخابی را بر یک نهاد انتصابی ناظر میکند. درستتر این است که ما این وضعیت را به صورت یک فرایند تکاملی در نظر بگیریم که باید از ظرفیتهای آن استفاده کنیم. باید از جنبههای مثبت به ماجرا نگاه کنیم و از ظرفیتهای ایجابی موجود بهرهبرداری کنیم.