شفقنا رسانه- زهرا حکیمی: تجربه اطلاعرسانی در بحرانهای اخیر از جمله زلزله کرمانشاه نشان داد رسانهها باید خبرنگارانشان را برای وضعیتهای بحرانی آمادهتر کنند. اما کدام رسانهها برای خبرنگار اعزامی خود کولهپشتی بحران فراهم کردهاند؟ آیا برنامه کوتاه مدتی برای آموزش آنها در نظر دارند؟ پروتکلهای تولید محتوا در زمان بحران چگونه است؟
علی عمادی، معاون سردبیر «همشهری» دربارهی آماده بودن کوله بحران برای خبرنگاران این رسانه به شفقنا رسانه میگوید: مؤسسه در ادوار مختلف نگاه درستی به پوشش خبری صحیح و کامل در بحرانهای گوناگون داشته و عملکرد گذشته روزنامه دراینباره به خوبی این ادعا را ثابت میکند. حدود یک دهه قبل که همشهری صاحب چاپخانه مستقل شد، دکتر انتظامی، مدیرعامل وقت مؤسسه از تجهیز قسمتی از چاپخانه به اتاق بحران خبر داد. بنابراین مقرر شد تا امکانات کافی برای زمانی که شرایط خاص پیش آمد و دسترسیها به حداقل رسید، در این اتاق جمعآوری شود. قاعدتا این شرایط همچنان باید مهیا باشد. غیر از آن، چند سال پیش برای همه همکاران مؤسسه کیف زلزله شامل وسایل موردنیاز برای وقوع این پیشامد ناگوار مثل کپسول کوچک آتشنشانی، پتوی سبک، بطری آب، رادیوی کوچک، چراغ قوه، چاقوی سوئیسی یا همه کاره و سوت تهیه شد که بسیاری از همکاران هنوز آن را در اختیار دارند.
چند سال پیش برای همه همکاران مؤسسه کیف زلزله شامل وسایل موردنیاز برای وقوع این پیشامد ناگوار مثل کپسول کوچک آتشنشانی، پتوی سبک، بطری آب، رادیوی کوچک، چراغ قوه، چاقوی سوئیسی یا همه کاره و سوت تهیه شد
او ادامه میدهد: چندی پیش و با وقوع زلزله در استان کرمانشاه، چند خبرنگار با تجهیزات اولیه ارسال خبر بلافاصله به این استان اعزام شدند و مؤسسه یکی دو روز بعد از این واقعه کمپ مجهزی در منطقه برای خبرنگاران دیگر رسانهها تدارک دید تا از امکانات اولیه برای اقامت و ارسال اخبار برخوردار شوند.
میرا قربانیفر، دبیر تحریریه روزنامه قانون هم با اشاره به نقش زلزله کرمانشاه در نشان دادن اهمیت فراهم کردن کوله بحران برای خبرنگاران به شفقنا رسانه میگوید: در حقیقت اتفاقات قبلی مثل پلاسکو و… باعث نشده بود به فکر ضرورت کولهپشتی بحران بیفتیم ولی زلزله اخیر کرمانشاه باعث شد برای اولین بار نیاز به آن احساس شود و به فکر فراهم کردن آن بیفتیم. محتویات این کوله شامل پاور بانک، کپی از کلیه مدارک خبرنگار، جعبه کمکهای اولیه و… است که لیست کامل آن را الآن دقیقا به یاد ندارم.
قربانیفر از مشکلات خبرنگار روزنامه قانون در زلزله کرمانشاه میگوید: وقتی زلزله اتفاق افتاد، خبرنگار ما ساعت ۱۱ و نیم به کرمانشاه رفت. مشکل آنجا بود که من فردای روز زلزله نمیتوانستم با ایشان در تماس باشم. البته اتفاق خوبی که افتاد در این زلزله برقها قطع نشده بود و میشد گوشیها را شارژ کرد. مشکلاتی از این قبیل باعث شد تا به فکر فراهم کردن کولهپشتی آمادهای برای خبرنگار اعزامی در شرایط بحرانی بیفتیم. بنابراین با خبرنگار اعزامی صحبت کردیم و آنچه نیاز بود لیست گرفتیم و خریداری شد.
مشکلاتی از این قبیل باعث شد تا به فکر فراهم کردن کولهپشتی آمادهای برای خبرنگار اعزامی در شرایط بحرانی بیفتیم. بنابراین با خبرنگار اعزامی صحبت کردیم و آنچه نیاز بود لیست گرفتیم و خریداری شد
به گفته مهدی رحمانیان، مدیرمسئول روزنامه شرق هم این تحریریه بسته بحران به معنای فیزکی ندارد. او در پاسخ به چرایی آن به شفقنا رسانه میگوید: دلیل خاصی ندارد. روزنامه شرق هم مانند خیلی از رسانهها کوله بحران ندارد. البته شاید این مقداری به کمدقتی یا بیتوجهی ما رسانهایها برگردد. ولی فعلا برنامهای برای این کار نداریم.
اما آیا رسانهها برنامهای کوتاهمدت برای آماده کردن خبرنگاران خود در زمان بحران دارند؟ عمادی توضیح میدهد: اگرچه مؤسسه همشهری سعی داشته تا خبرنگاران را برای زمان بحران آماده کند ولی با تمام این احوال همچنان با نقطه مطلوب برای آمادگی کامل در زمان بحران فاصله وجود دارد؛ چه از جهت سختافزاری و تدارک سریع و چه از حیث نرمافزاری و آموزشهای اولیه برای مواجهه با بحرانهای مختلف. از این منظر این روزنامه در حال برنامهریزی برای تدارک هر چه بیشتر است تا با وقوع پیشامدهای بحرانی بتواند خبرنگاران خود را چابکتر و آمادهتر به محل برساند. همچنین با سازمان هلال احمر رایزنی شده تا دورههای آموزشی برای عدهای از خبرنگاران برگزار شود که در چنین شرایطی بالاترین آمادگی را داشته باشند.
با تمام این احوال همچنان با نقطه مطلوب برای آمادگی کامل در زمان بحران فاصله وجود دارد؛ چه از جهت سختافزاری و تدارک سریع و چه از حیث نرمافزاری و آموزشهای اولیه برای مواجهه با بحرانهای مختلف
رحمانیان میگوید: هنوز هیچ برنامه ای برای آماده کردن و آموزش خبرنگاران در زمان بحران نداریم. در حوزههای مختلف دائمالبحران هستیم ولی هیچ وقت نه از طرف دستگاهها و نه ما رسانهایها برای این کار برنامهریزی صورت نگرفته است. یعنی نه دستگاه متولی داشته و نه خودمان به آن فکر کردیم. البته به نظر من آموزش خبرنگاران یک ضرورت است و باید این چنین کاری صورت گیرد. این زلزلههایی که در شهرستانها و تهران میآید کم کم ما را تکان میدهد تا در این حوزهها هم فعال باشیم.
قربانیفر با اشاره به آموزش دیده بودن خبرنگار بحران روزنامه قانون برای مناطق جنگی و بحرانی در سازمان ملل دربارهی پیشبینی عملکرد خبرنگاران در صورت وقوع زلزله در تهران توضیح میدهد: اگر کسی ادعا کند در زمان زلزله تهران آماده بحران است، شوخی میکند. فرق پوشش زلزله تهران با زلزله شهرهای دیگر این است که در تهران تو نمیدانی در کجای بحران ایستادهای یا حتی نمیدانی چگونه خود را به محل کارت برسانی. ما تنها این پیشبینی را داشتیم که در هنگام وقوع زلزله در تهران خبرنگار بحران باید چگونه عمل کند.
تنها این پیشبینی را داشتیم که در هنگام وقوع زلزله در تهران خبرنگار بحران باید چگونه عمل کند
با این حال نیاز است تا رسانهها اقدام به تهیه پروتکلهای تولید محتوا در زمان بحران کنند. رحمانیان در این باره توضیح میدهد: رسانهها در حوزه خود که یکی از وظایف اصلیشان پوشش خبری مربوط به این حوادث است، هنوز سردرگم هستند که باید چه چیزهایی را پوشش دهند و در انتشار چه موضوعاتی دقت خرج دهند. مثلا یکی از اعضای شورا ادعا کرده بود حدود ۷۰ میلیون موش زنده خوار در تهران وجود دارد که اگر زلزلهای اتفاق بیفتد، به مردم حمله میکنند. ما رسانهایها نمیدانیم این چنین سخنانی را رسانهای کنیم یا اگر رسانهای شد باید با این مسئله چگونه مواجه شویم. من معتقد هستم این کار نیازمند یک ستاد است و ستادی باید رسانهها را هدایت کند تا هر رسانهای بلافاصله اقدام به انتشار هر خبری نکند. چه بسا خبری ممکن است آفات و آسیبهای روحی داشته باشد یا برخی از موضوعاتی که باید پوشش دهیم در این زمینه بیدقتی میشود. بنابراین باید ستادی ذیل مدیریت بحران ایجاد شود و پوشش خبری هم به شکلی کانالیزه شود. کانالیزه به این معنا نیست که مردم را نامحرم بداند بلکه از آسیب برخی از خبرها به جامعه جلوگیری کند.
ستادی ذیل مدیریت بحران ایجاد شود و پوشش خبری هم به شکلی کانالیزه شود. کانالیزه به این معنا نیست که مردم را نامحرم بداند بلکه از آسیب برخی از خبرها به جامعه جلوگیری کند
عمادی هم پیشنهاد میدهد: در کنار همه اینها لازم است نهادهایی همچون معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد پروتکلهای حمایتی برای تولید محتوا در زمان بحران تهیه کنند. چون از حیث هماهنگی و همکاری با نهادهای نظامی، انتظامی و امدادی، هیچ کدام از رسانهها بویژه رسانههای مکتوب یا اینترنتی چنین توان و امکانی ندارند.
قربانیفر برای پاسخ به این سوال وضعیت تهران و شهرستانها را در زمان بحران از هم تفکیک میکند و توضیح میدهد: در زلزله تهران شدت زلزله، اتفاقی که میافتد و وضعیت خود بحران مشخص نیست. میخواهم بگویم پروتکل ثابتی برای تولید محتوا در زلزله تهران نداریم ولی در این مدت با مدیرمسئول و همکاران صحبت کردیم و قطعا میدانیم که روزنامه منتشر میشود و به کارش -حتی اگر چهار صفحه باشد- ادامه میدهد. اگر بخواهم در مورد بحران به صورت کلی چیزی بگویم به رفتارمان بعد از زلزله کرمانشاه اشاره میکنم. به عبارتی یک نوع همدردی همراه با انتقاد سازنده بود. آنچه ما در کارمان در نظر داشتیم و انجام دادیم.