شفقنا رسانه- سمانه خادمی در روزنامه شهروند نوشت:
نخستین مسئولیت سردبیر به هنگام پوشش خبری بحران، مدیریت خبرنگاران و اطلاعات در منطقه بحران و تحریریه است. در نخستین گام باید خبرنگارانی با وظایف مشخص به منطقه بحران اعزام شوند. شاید یک خبرنگار مسئولیت پوشش خبری منطقه بحران را داشته باشد، دیگری وظیفه پوشش خبری بیمارستانها و دیگری نیز ارتباطگرفتن و مسئولان حاضر در منطقه بحران. مطمئن شوید که هر خبرنگاری دقیقا میداند مسئولیتش چیست. هر خبرنگار باید بداند همکارش مشغول چه کاری است تا از دوبارهکاری اجتناب شود. اطلاعات به دست آمده را در تحریریه به اشتراک بگذارید. در تحریریه نیز باید تقسیم کار صورت گیرد. هرکسی باید بداند چه کاری باید انجام دهد.
جمعآوری اطلاعات
باید مشخص شود که چه کسی مشغول تلفنکردن است؟ چه کسی مشغول رصدکردن واکنشهای نیروی انتظامی است؟ چه کسی مشغول رصدکردن واکنشهای آتشنشانی است؟ چه کسی مشغول رصدکردن تلویزیون، رادیو است؟ و چه کسی از کنفرانسهای مطبوعاتی مقامات مربوط یادداشتبرداری میکند؟ مطمئن شوید که همه بهطور همزمان به این اطلاعات دسترسی داشته باشند تا بتوانند گزارشهای خود را کامل کنند. اگر نیاز به پیگیری خبری است، فردی را مامور این کار کنید. سعی کنید اطلاعات مربوط به قربانیان، آسیبدیدگان و نجاتیافتگان و حتی شاهدان را جمعآوری کنید. این اطلاعات هرچقدر جزیی باشد، بعدها بیشتر به دردتان میخورد.
تولید
یکنفر را بهعنوان معاون سردبیر مامور ویرایش اطلاعات و گزارشها و آمادهکردن آنها برای انتشار کنید. یکنفر باید مامور بهروزرسانی وبسایت شود. یکنفر هم باید مامور بهروزرسانی شبکههای اجتماعی باشد. همه اعضای تحریریه باید با این افراد همکاری کنند.
خونسرد باشید
این سردبیر تحریریه است که جو حاکم بر تحریریه را تعیین میکند. علاوه بر اینکه سردبیر در مواقع بحران باید خونسری خود را حفظ کند، باید افرادی را برای اعزام به مناطق بحران انتخاب کند که آنها هم بتوانند برخودشان مسلط باشند. به یاد داشته باشید که جو تنشآلود تحریریه میتواند روی لحن گزارشها تأثیر منفی داشته باشد. اگر تحریریه خود تنشآلود باشد یا جو ترس بر آن حاکم باشد، گزارشها هم ممکن است غلوآمیز از کار دربیاید. حواستان به خبرنگاری که به منطقه بحران اعزام کردهاید، باشد.
انتخابهای سردبیری باید دقیق باشد
وقتی که یک خبر داغ به دستتان میرسد، همیشه صحت خبر، میتواند نخستین قربانی باشد. سعی کنید این اتفاق نیفتد. حتما باید سیستمی را برای تأیید صحت خبر داشته باشید. برای مثال، همیشه درخصوص کسانی که با تحریریه تماس میگیرند و ادعایی میکنند یا میگویند شاهد فلان اتفاق بودهاند با چشم تردید نگاه کنید. آنها را با سوالهای هدفمند بمباران کنید تا بفهمید آیا کسی که تلفن کرده، راست میگوید یا نه. همیشه از انگیزه فردی که زنگ زده، سوال کنید.
حواستان به خبرنگاران باشد
در اسرعوقت یک برنامه زمانی کاری تعیین کنید و به آن پایبند باشید. شما باید بدانید که خبرنگاران شما در چه زمانهایی حتما در دسترستان خواهند بود. اگر نیاز است خبرنگاری را به خانه بفرستید تا استراحت کند، در این کار درنگ نکنید. در برخی از بحرانها نظیر زلزله، سیل و رانش زمین، برخی از خبرنگارانتان نیز ممکن است آسیب دیده باشند. ممکن است آنها نگران خانوادههایشان باشند.
اگر نیاز است کمک بخواهید
اگر احساس کردید که توان پوشش همه جوانب بحران را ندارید، از دیگر رسانهها کمک بخواهید. میتوانید از خبرنگاران آزاد که ممکن است در منطقه حضور داشته باشند و آشنایی بیشتری با فرهنگ و جامعه آن منطقه دارند، کمک بخواهید.
صبور باشید و فکر کنید
شما هرگز از صبوربودن ضرر نخواهید کرد. مدیران روزنامه را در مواقع پوشش بحران هر یکساعت به دفترتان بخوانید و شرایط را بررسی کنید. این کار را اجباری کنید، وگرنه موفق به انجامش نخواهید شد.
تشویق و حمایت کنید
به خبرنگارانتان بگویید که چقدر کاری که انجام میدهند، اهمیت دارد و شما چقدر از اینکه با آنها همکار هستید، خوشحالید. به آنها یادآوری کنید که مراقب خودشان باشند. این کار به آنها قوت قلب میدهد.
گزارش بحران
نخستین گام این است که خونسرد باشید. در ارایه اطلاعات دقیق باشید و خیلی ساده اطلاعات را اعلام کنید. سعی کنید در گزارش بحران اندکی حس شفقت و همدردی را نیز تزریق کنید. کلمات را به دقت انتخاب کنید. گاهی اوقات انتخاب یک کلمه یا عبارت اشتباه ممکن است به بحران دامن بزند یا استرس و ترس را افزایش دهد. صحنه را با ذکر جزییات شرح دهید، اما سعی کنید طوری گزارش دهید که در جامعه ایجاد ترس و وحشت به وجود نیاید. این مسأله باعث میشود که اعتبار خود را زیر سوال ببرید.
تا آنجا که ممکن است اطلاعات ارایه کنید
سعی کنید در گزارشهایتان از همه منابع اطلاعاتی استفاده کنید. شاهدان عینی را از یاد نبرید. آنچه که همه میدانند را بیان کنید اما به نادانستهها هم توجه داشته باشید. اگر شایعهای منتشر شد، در اصلاح آن تلاش کنید. اگر نیاز بود در برخی موارد اطلاعاتی ارایه نکنید، دلیل این کار را به مخاطبان خود توضیح دهید.
از حدس و گمان بپرهیزید
هر اطلاعاتی که ارایه میکنید، باید منبع موثق داشته باشد. هیچ اطلاعاتی را در مبنای حدس و گمان خودتان ارایه نکنید. این کار بسیار آسیبزننده است. هم به اعتبار رسانه شما آسیب میزند و هم شرایط را پیچیدهتر میکند.
از منابع مختلف استفاده کنید
در کار رسانه، اطلاعاتی که در آن تنها از منابع دولتی استفاده شده است، معمولا اعتبار کمتری نسبت به گزارشهایی دارند که در آن از منابع مختلف استفاده شده است. از کارشناسان امر نیز بهره بگیرید.
حرفهای عمل کنید
یادتان باشد در مواقع گزارش بحران هرکسی مشغول به کاری است. حرفهای عمل کنید تا مفید باشید. از موانعی که باعث کُندی سرعت اطلاعرسانی میشود، اطلاع حاصل کنید و آنها را رفع کنید. همیشه سعی کنید از مشکلات یک قدم جلوتر باشید.
تقویم زمانی داشته باشید
باید از خبرنگاران خود بخواهید در ساعات معینی به شما اطلاعات ارایه کنند.
در کنفرانس مطبوعاتی سوالات دقیق بپرسید
در مواقع بحران معمولا مقامات کنفرانسهای مطبوعاتی برگزار میکنند. مطمئن شوید که خبرنگاری را به این کنفرانسها اعزام میکنید که میداند چه سوالی و با چه ادبیاتی بپرسد.
از نقشه زیاد استفاده کنید
سعی کنید در گزارشهایتان از نقشه کمک بگیرید. با استفاده از نقشه میتوانید به مخاطبانتان تصویر بهتری از منطقه بحران ارایه کنید.
از تصویر هدفمند بیشتر استفاده کنید
سعی کنید به عکاسان خود پیش از آنکه به منطقه بحران اعزام شوند، بگویید که از آنها چه میخواهید. در بحران سعی کنید از عکس با نمای باز بیشتر استفاده کنید. نمای باز شدت بحران را بیشتر نشان میدهند.
شبکههای اجتماعی را از یاد نبرید
استفاده از شبکههای اجتماعی نظیر فیسبوک، توییتر و تلگرام در سرعت اطلاعرسانی شما نقش بسیار مهمی دارند. اساماس را نیز از یاد نبرید. از این طریق میتوانید به طیف گستردهتری از مخاطبان دسترسی داشته باشید.
امنیت در منطقه بحران
خبرنگارانی که برای پوشش خبری به منطقه بحران اعزام میشوند، نهتنها باید روی تهیه گزارش خود تمرکز کنند بلکه باید مراقب سلامتی خود نیز باشند. اگر آنها خود را به خطر بیندازند، ممکن است توانایی سازمان رسانهای خود را برای اطلاعرسانی تضعیف کنند. منطقه بحران معمولا آشوبزده و استرسزاست، بنابراین برای ورود به آن باید برنامه داشته باشید.
آماده باشید
بسیاری از سازمانهای رسانهای برای خبرنگارانی که قرار است به مناطق بحران اعزام شوند، کلاسهای آموزشی برقرار میکنند. اگر رسانه شما این کار را نکرد، خودتان باید آماده باشید.
همیشه با مرکز در تماس باشید
خبرنگارانی که در منطقه بحران هستند، باید اطمینان حاصل کنند که همواره یکنفر در تحریریه بهعنوان مدیر، از مکان استقرارش اطلاع دارد. یکنفر در تحریریه همیشه باید بداند که خبرنگار در منطقه بحران کجا میرود، با چه کسانی ملاقات کرده است و چه زمانی باید به تحریریه بازگردد. مدیر باید فهرستی از نهادها و افراد به همراه شماره تلفنشان را داشته باشد تا اگر خبرنگار در معرض خطر قرار گرفت، بتواند بلافاصله با آنها تماس بگیرد. هرگز خبرنگار را در منطقه بحران به حال خود رها نکنید. این کار چه از لحاظ حقوقی، چه از لحاظ حرفهای و چه از لحاظ اخلاقی درست نیست.
احتمال خطر را به حداقل برسانید
خبرنگار در منطقه بحران هرگز برای جمعآوری خبر نباید تنها تردد کند. همیشه یکنفر را با خود داشته باشید. علاوه بر این، باید خونسردی خود را حفظ کنید. خونسردبودن به میزان زیادی احتمال به خطرافتادن را کاهش میدهد. وقتی خونسرد هستید، عقلانیتر فکر میکنید، بنابراین انتخابهای درستتری خواهید داشت.
به سوژه نزدیک شوید اما مراقب خود نیز باشید
اگر خبرنگاران از نزدیکشدن به منطقه اصلی بحران منع شدهاند، سعی کنید دلیل این ممانعت را دریابید. آیا مقامات خبرنگاران را دور نگه داشتهاند تا روند امدادونجات مختل نشود؟ اگر اینطور نیست و دلایلی که میشنوید، بیهوده و غیرمنطقی است، به آن دلایل توجه نکنید و راهی برای واردشدن پیدا کنید. شاید نیاز باشد در برخی مناطق از ماسک استفاده کنید. در بحرانهایی که برای نزدیکشدن به منطقه اصلی نیاز به تجهیزات و لباس مخصوص دارید، خطر نکنید. در جریان طوفان و سیل سعی نکنید خیلی شجاع باشید! در مکانهای امن بمانید.
سعی کنید تبدیل به هدف متحرک نشوید
اگر درحال پوشش یک شورش یا اعتراضات خشونتآمیز هستید، سعی نکنید با کارت خبرنگاری دور گردنتان وارد جمعیت شوید. سعی نکنید در جریان شورش دخالت کنید یا به آسیبدیدگان کمک کنید.
نسبت به وقایع اطرافتان هوشیار باشید
خبرنگاران در مناطق بحران باید توجه داشته باشند که در محیط اطرافیان چه میگذرد تا به هنگام احساس خطر بتوانند به سرعت حرکت کرده و مکانشان را تغییر دهند. خیلی غرق کار نشوید آنطور که از همهجا بیخبر باشید. حواستان به صداهای بلند باشد. حواستان به رفتار و حرکت اطرافیانتان باشد. آیا کسی درجایی است که نباید باشد یا درحال انجام کاری است که نباید انجام دهد. اگر صدای بلندی که میشنوید، خیلی به شما نزدیک است، احتمالا در معرض خطر هستید.
پیگیری بحران
اخبار دسته اول و داغ تا چند ساعت نخست بحران همه رسانهها را در برخواهد گرفت، اما رسانهها از همان ساعات اولیه بحران باید به دنبال دلایل و تبعات بحران باشند تا بتوانند در روز دوم بحران مخاطبان خود را با اطلاعات جدید تغذیه کنند و به سوالاتشان پاسخ دهند.
به دنبال شواهد باشید
سعی کنید اطلاعات عمومی مرتبط با بحران را جمعآوری کنید. برای مثال در حادثه زلزله، سعی کنید به موارد قبلی زلزله در کشور مراجعه کنید و اطلاعاتشان را جمعآوری کنید یا در حادثه سقوط هواپیما، بررسی کنید و ببینید که در گذشته حوادث مشابهی با توجه به نوع هواپیما رخ داده است یا خیر.
با کارشناسان مشورت کنید
یک کارشناس مستقل میتواند به بسیاری از سوالات فنی شما پاسخ داده و درعین حال سرفصلهای جدیدی را برای تهیه گزارش شما باز کند. برای مثال در مورد ساختمان بلندی که فرو ریخت، گفتوگو با یک مهندس عمران سازه، کار بسیار مفیدی است.
موضوع گزارش را رها نکنید
در کوتاهمدت سعی کنید هر رخداد جدیدی را که به گزارشتان مرتبط است، رصد کنید. درخصوص سرنوشت نجاتیافتگان اطلاع حاصل کنید. جزییاتی درباره خسارات وارده به دست آورید. این اطلاعات ممکن است در طول زمان تغییر کند و شما باید همواره خود را بهروز نگه دارید. حواستان به فعالیتهای امدادی باشد.
به ابعاد مختلف بحران توجه کنید
سعی کنید هیچ چیزی از ابعاد و تاثیرات بحران را از قلم نیندازید. برای مثال خبرنگار حوزه آموزش میتواند از آنچه بر سر دانشآموزان آمده، گزارش تهیه کند. خبرنگار حوزه اقتصادی میتواند از اثرات درازمدت این بحران بر اقتصاد گزارش تهیه کند.
گزارشهای خود را آرشیو کنید
بعد از گذشت مدتی، دیگر چنین گزارشهایی مورد توجه قرار نمیگیرد، اما شما باید این گزارشها را آرشیو کرده و روی وبسایت بگذارید.
گزارشهای تحقیقی آماده کنید
درباره آمادگی بحران گزارشهای تحقیقی تهیه کنید. در اینباره تحقیق کنید که آیا هزینهای که دولت درخصوص آمادگی برای بحران قرار داده، درست هزینه شده است؟ آیا زیرساختهای بومی برای مقابله با بحران آماده هستند؟ آیا فعالیتهای دولت یا شهروندان و بیتوجهیشان به محیطزیست باعث بروز بحران شده است؟ برای انتشار چنین گزارشهایی معمولا سالگرد فاجعه یا بحران، زمان مناسبی است.
در خصوص ساختار آسیب تحقیق کنید
به شکل آسیب وارد آمده توجه کنید. آیا برخی از ساختمانها آسیب دیدهاند، درحالی که ساختمانهای مجاور سالم هستند؟ نگاهی به استانداردهای ساختوساز بیندازید. گواهیهای ساختوساز را چک کنید. ببینید که هزینه نگهداری ساختمانها چطور خرج شده است؟
به فکر بحرانهای بعدی باشید
سعی کنید اطلاعاتی آماده کنید که مردم با استفاده از آنها بتوانند امنیت خود را حفظ کنند.