شفقنا رسانه- روزنامه اعتماد در سالنامه نوروزیاش مصاحبهای مفصل با حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی و امور اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته است که بخشی کوتاه از آن دربارهی طرح رتبهبندی رسانهها در ادامه میآید:
یکی از انتقاداتی که به عملکرد شما واردشده، طرح رتبهبندی رسانهها است. ملاکهای این رتبهبندی در سایت وزارت ارشاد تشریح شده؛ ولی ابتدا بفرمایید افرادی که بر اساس این ملاکها به رسانهها امتیاز میدهند، چگونه انتخاب میشوند؟
نحوه انتخاب این افراد مطابق دستورالعملی است که اشاره فرمودید و توسط خود صنف نوشتهشده است. کاری که وزارت ارشاد انجام داده، بهاصطلاح ریلگذاری برای تحقق این سیاست بوده تا همه رسانهها از شرایط رقابت برابر برخوردار باشند. سه نوع طرح رتبهبندی الان مشخصاً برای سایتها و روزنامهها و سایتها و خبرگزاریها دارد اجرا میشود. شاخصهای رتبهبندی و وزنهای برآمده از این شاخصها توسط خود اعضای صنف، تعریف و تعیینشده است.
ببخشید کلامتان را قطع میکنم. درباره این «اعضای صنف» دقیقتر توضیح میدهید؟
یعنی کسانی از خود روزنامهها. کارگروه توسعه مطبوعات سه سال است که تشکیلشده و ۱۷ عضو دارد.اینها دستورالعمل نحوه توزیع یارانه مطبوعات را نوشتهاند و یا شاخصهای رتبهبندی را تعریف کردهاند. هرچه جلوتر میرویم، این کارگروه با هدف ارتقای حرفهای، شاخصها را سختگیرانهتر طراحی میکند. مثلاً در دور اول و دور دوم رتبهبندی روزنامهها که مربوط به سال ۹۴ و ۹۵ بوده، اینکه یک روزنامه سرمقاله یا عکس اختصاصی داشته باشد، برای ان روزنامه امتیاز داشته است. اما بعد از این کیفیت هم اضافه میشود. یعنی صرف این که دو روزنامه سرمقاله داشته باشند، موجب نمیشود که امتیاز مساوی بگیرند. کیفیت و اثربخشی مقاله هم مهم خواهد بود. شرکت در طرح رتبهبندی به این صورت است که روزنامهها به شکل خود اظهاری، فرم مربوطه را پر کنند. یعنی شش روز مشخص در این دوره شش ماهه اعلام میشود و همه روزنامهها آن شش شماره را از آرشیوشان بیرون میآورند. بنابراین مثلاً اگر روز « شنبه ۱۲ مهر» اعلام میشود، همه روزنامهها باید شماره همین روز را از آرشیوشان بیرون بیاورند و فرم خود اظهاری را پر کنند و به کارگروه مذکور تحویل دهند. دولت تعمداً در این کارگروه حضور ندارد. مدیرکل مطبوعات داخلی فقط در هیئت رسیدگی به اعتراضات حضور دارد؛ در هیئت اولیه کسی از دولت حضور ندارد. ترکیب داوران و نحوه انتخاب آن ها را میتوانید در دستورالعمل ببینید. همین که تقریباً همه روزنامهها بهصورت داوطلبانه وارد این طرحشدهاند، میتواند گویای جامعیت و برآمده بودن از صنف داشته باشد. محوریت این کار با انجمن روزنامههای غیردولتی است.
آن «شنبه ۱۲ مهر» را شما تعیین میکنید؟ خود مطبوعات نمیتوانند بهترین شمارهای که در روزهای شنبه یک دوره ششماهه منتشر کردهاند، برای شما بفرستند؟
انتخاب بهصورت تصادفی اما یکسان است. مثلاً اعلام میشود که شنبه ۱۲ مهر، یکشنبه ۱۸ آبان، دوشنبه ۲۴ آذر و…
منطقاً باید برای همه یک روز مشابه باشد تا داوری را منطقیتر کند.
اعضای این کمیته را چه کسانی انتخاب کردهاند؟
یکی از اعضای هیئتمدیره انجمن روزنامههای غیردولتی است. یک مدیرمسئول هم در این کمیته حضور دارد به انتخاب روزنامههایی است که در این طرح شرکت کردهاند. در دوره اخیر، ۱۴۰ روزنامه در این طرح شرکت کردند و به همه آنها اعلام شد که یک نفر را بهعنوان مدیرمسئول حاضر در این کمیته، انتخاب کنند. کسی که بیشترین رأی را آورد، نماینده روزنامهها در این کمیته شد. یک مدیرمسئول هم از طرف روزنامههای دولتی حاضر در طرح. یک سردبیر را کارگروه توسعه مطبوعات انتخاب میکند. یک استاد ارتباطات را مجمع روسای دانشکدههای ارتباطات و گروههای ارتباطات دانشگاههای تهران انتخاب میکند. این مجمع حدود ۳۰ عضو دارد و برای هر دوره طرح رتبهبندی، یک استاد ارتباطات انتخاب میکند. وظیفه هیئت این است که فرم خود اظهاری روزنامهها را بررسی و اصلاح کنند. مثلاً یک روزنامه در فرم خود اظهاریاش، در «سرمقاله» به خودش امتیاز ۶ را داده است. اعضای این کمیته، آن شش شماره روزنامه را نگاه میکنند و مثلاً میبینند این روزنامهها فقط سه روز سرمقاله داشته؛ بنابراین امتیازی را که روزنامه در فرم خود اظهاری به خودش داده، اصلاح میکنند. یا مثلاً روزنامه به «تعداد نیروی انسانی»اش امتیاز ۵ داده است. اعضای این کارگروه، اسناد تعداد همکاران بیمهشده این روزنامه را بررسی میکنند و مثلاً میبینند ۴۰ نفر در این روزنامه بیمهشدهاند؛ بنابراین ۴ امتیاز برای این روزنامه در نظر میگیرند. در این دو دوره، اصلاً کار ژوری انجامنشده. تیراژ روزنامه هم ملاکی برای امتیاز دادن است. کارگروه مذکور، از اداره کل مطبوعات داخلی استعلام میکند که متوسط تیراژ این روزنامه در ان شش ماه تحت بررسی، چقدر بوده است. حد خاصی از آگهی هم ملاک است. یعنی آگهیهای یک روزنامه، نباید از حدی کمتر و از حدی بیشتر باشد. جمعاً ۲۵ شاخص است. بعد از انجام این ارزیابی، ماتریس بزرگی درمیآید که در آن نمره خود اظهاری و نمره پس از ارزیابی هر روزنامه نوشتهشده. مثلاً در دوره اخیر ۱۴۰ روزنامه ارزیابی شدند. یعنی ۲۸۰ ستون در ۲۵ سطر در یک جدول قرار میگیرند که نمره خود اظهاری و نمره ارزیابی این روزنامهها در جدول ثبت میشود و این جدول برای همه شرکتکنندگان ارسال میشود. پسازاین مرحله، روزنامهها میتوانند تقاضای تجدیدنظر کنند. روزنامهها ممکن است به امتیاز خودشان و یا حتی به امتیاز رقبایشان اعتراض داشته باشند. چنین حقی برای آنها در نظر گرفتهشده. مثلاً یک روزنامه ممکن است به ۳ امتیازی که برای «سرمقاله»اش در نظر گرفتهشده، اعتراضی نداشته باشد اما به ۶ امتیازی که برای سرمقاله یک روزنامه دیگر ثبتشده، معترض باشد. چون بهصورت شفاف میداند که روزنامه رقیب، چگونه محاسبهشدهاند؛ چون روزهایش را میداند.
سود عینی این امتیازدهی، نهایتاً کجا خودش را نشان میدهد؟
تقریباً در همه مناسبات حمایتی ارشاد حضور دارد. مثلاً در دریافت یارانه، آگهی دولتی، جایابی در نمایشگاه مطبوعات و حضور در جلساتی که نهادهای دولتی برگزار میکنند. مثلاً فرض کنید بناست جلسهای برگزار شود و روزنامهها هم قرار است در این جلسه حضورداشته باشند. ما الان ۱۸۰ روزنامه داریم. در چنین جلسهای، طبیعتاً امکان حضور مدیران همه این روزنامهها نیست. بنابراین گفته میشود مدیران ۲۰ روزنامه اول میتوانند در این جلسه شرکت کنند. اگر فرضاً در جلسه دیگری امکان حضور ۴۰ مدیرمسئول باشد، قاعدتاً ۴۰ روزنامه اول دعوت میشوند. در کنفرانسهای خبری مقامات عالیرتبه، در سفرهای حرفهای و از این قبیل. البته مهمتر از همه، تعیین تکلیف برای ذینفعان مشترک است. مخاطبان، روابط عمومیها، آگهیدهندگان و از این قبیل. ضمن آنکه به نظرم مهمترین کارکرد رتبهبندی، بهشرط جامعیت و بهشرط برخاسته بودن از صنف و دستوری نبودن، زمینهسازی ارتقای کیفی حول شاخصهای اصلی است.
این انتقاد هم مطرح است که چرا در این کمیته ارزیابی، فلان مدیرمسئول عضویت دارد که روزنامهاش تیراژ اندکی دارد. اما مطابق توضیح شما، حضور چنین مدیری در این کمیته، ربطی به معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد ندارد.
بله تلاش شده که ترکیب این کمیته جوری باشد که در اختیار یک گروه خاص قرار نگیرد. یعنی صرفاً در اختیار استادان علوم ارتباطات، روزنامههای دولتی، خصوصی، پرتیراژ و یا کم تیراژ نباشد.
این چیدمان را چه کسی تعیین میکند؟
همان دستورالعملی که عرض کردم.
این انتقاد هم به ملاکهای این کمیته در ارزیابی روزنامهها واردشده است که کمیته، ارزش خبری را قربانی تولیدی بودن مطالب میکند. مثلاً اگر یک روزنامه، خبر سانحه قطار سمنان را کار نکند (یا بهاندازه کافی به آن بها ندهد) و بهجایش گزارشی تولیدی از بازار میوه منتشر کند، کمیته ایرادی به این روزنامه نمیگیرد.
یکی از شاخصها، گزارشهای اختصاصی و شاخص دیگر، «خبر تولیدی» است. اگر جنبه خبری حادثه قطار لحاظ شود، در ذیل شاخص خبر قرار میگیرد اما اگر جنبه گزارشی این حادثه مدنظر باشد، با شاخص اول ارزیابی میشود. یکی از نواقص دورههای قبل، کم توجهی به کیفیت بود که این نقص در دروه سوم ترمیمشده است که میتوانید به دستورالعمل منتشرشده مراجعه فرمایید. یک هیئت ژوری طراحیشده است که در کنار هیئت ارزیابی قبلی، وظیفهاش نه بررسی کمی بلکه بررسی کیفی است. مثلاً میگویند روزنامه اعتماد سرجمع در زمینه کیفیت محتوای مطالب و واکنش به پدیدهها، امتیازش اینقدر است. برای این امتیازدهی، چهر شاخص هم دارند. مثلاً نوع نویسندگان، امکان جریان سازی، نقلقول شدن در رسانههای معتبر داخلی و خارجی. این شاخص را برای خبرگزاریها هم داریم. مثلاً اگر بیست روزنامه اول، اخبار و گزارشهای یک خبرگزاری را نقل کنند، نوعی امتیاز در بررسی کیفی آن خبرگزاری است. ولی اگر روزنامه صدوچهلم مطالب یک خبرگزاری را کد بکند، ارزشی ندارد. نوشتههای یک روزنامه هم درصورتیکه توسط روزنامهها یا خبرگزاریهای برتر نقل شود، این امر در بررسی کیفی آن روزنامه ارزش دارد.
در بحث یارانههای مطبوعاتی، این نکته هم قابلتأمل است که نشریات کاذبی وجود دارند که فقط گاهی منتشر میشوند تا بگویند ما هنوز زندهایم و از این طریق، یارانه بگیرند؛ درحالیکه این نشریات عملاً وجود ندارند. شما چرا به این نشریات یارانه میدهید؟
مسیر تخصیص یارانهها دارد به همین سمت میرود که منابع عمومی کشور، صرف چنین نشریاتی نشود. از سال ۹۴، ضرایب کیفی در یارانه ضرب شد. قبلاً یارانه بر اساس تیراژ نشریات پرداخت میشد که تیراژها هم عمدتاً ادعایی بودند و وزارت ارشاد نهایتاً تیراژهای اعلامشده را راستی آزمایی میکرد. اما بالاخره به روزنامههای واجد تیراژ مساوی، یارانه مساوی پرداخت میشد. از سال ۹۴ که این طرح رتبهبندی مطبوعات جا افتاد، محاسبه یارانه بر اساس تیراژ ضرب میشود در ضریب کیفی. الان مثلاً ضریب کیفی روزنامه اعتماد ۶۸/۰ است. وقتیکه آن محاسبه انجام شود، یعنی تیراژ × تعداد صفحات × قطع × تعداد شمارهای که در آن دوره ارزیابی ششماهه یا سهماهه منتشر کرده، سپس در عدد ۶۸ ضرب میشود. فرض بفرمایید روزنامه دیگری وجود دارد که تیراژ و تعداد صفحات و قطعش اندازه روزنامه اعتماد است اما امتیازش ۲۵ است. قبلاً یارانه این روزنامه فرضی با یارانه روزنامه اعتماد برابر بود. اما الان، با توجه به امتیازهای متفاوت آن روزنامه و روزنامه اعتماد در طرح رتبهبندی، اعتماد حدوداً سه برابر بیشتر از آن روزنامه یارانه میگیرد. با این روند، خودبهخود روزنامههایی که باکیفیت بسیار پایین منتشر میشوند یا مطبوعاتی که هرازگاهی منتشر میشوند، از چرخه دریافت یارانه خارج میشوند.
یعنی از عدالت مارکسیستی به سمت عدالت افلاطونی یا استحقاقی در حال حرکت هستید!
با این روند، روزنامههای بیکیفیت باید بسنجند که آیا ادامه انتشارشان بهصرفه است یا نه؛ ضمن اینکه راه رشد هم باز است. شاخصها معلوم است. سرمایهگذاری کنند، به نیروی انسانی توجه کنند و کیفیت خودشان را بالا ببرند. در دوره سوم طرح که نتایج آن اوایل سال ۹۶ اعلام میشود، حضور روزنامهنگاران برجسته در یک روزنامه، امتیاز دارد. در دورههای اول و دوم چنین چیزی امتیاز نداشت؛ مطابق یکی از شاخصهای ۲۵ گانه فقط از روزنامهها سؤال میشد لیست بیمهای شما چند نفر است؟ لیست بیمه این روزنامه ۶۰ نفر و لیست آن یکی ۷۰ نفر بود و روزنامهای که لیست بیمهاش ۷۰ نفر بود، امتیاز بیشتری میگرفت. اما الان به کیفیت روزنامهنگاران شاغل در یک روزنامه هم توجه میشود.
این معیارها نهادینه هم شده است؟ اگر دولت روحانی کنار برود، ممکن است وزارت ارشاد دولت بعدی همه این ساختارها را به هم بزند؟
یکی از شرایطی که امری را نهادینه میکند، درونی شدن آن امر است. خوشبختانه طرح رتبهبندی مطبوعات، درونی شده است. یعنی خود روزنامهها این طرح را قبول دارند. اگر این طرح را وزارت ارشاد میخواست بنویسد، دوام این طرح به بودونبود سیاستهای این دولت بستگی داشت. اما این طرح توسط خود صنف نوشتهشده و اشکالاتش هم توسط خود صنف گرفتهشده است. الان بعضی روزنامهها در شناسنامههایشان مینویسند که امتیازشان چقدر است و در بین روزنامههای کشور چه رتبهای دارند. یعنی این روزنامه در شناسنامهاش بنویسد رتبه هشتم روزنامههای کشور را دارد و آنیکی هم بنویسد که در رتبه چهلم قرار دارد. در این صورت، مخاطب و همه ذینفعان تکلیفشان با روزنامه روشن میشود.
روزنامهای که رتبهاش ۴۰ شده، احتمالاً به رتبهاش معترض خواهد بود. یعنی الآن به این رتبههای اعلامشده اعتراضی ندارند؟
پس از ارسال ماتریس برای همه شرکتکنندگان، به اعتراضات رسیدگی میکنند و رتبه برخی روزنامهها هم جابجا میشود. ضمناً روزنامهای که رتبهاش ۲۶ است، ادعا نمیکند که رتبهاش باید ۲ باشد. نهایتاً میگوید که رتبه من باید ۲۴ میشد. بنابراین ضریب خطای این طرح بسیار پایین است.
در طرح رتبهبندی مطبوعات، بین روزنامههای دولتی و روزنامههای بخش خصوصی تفاوتی قائل نمیشوید؟ چون روزنامههای دولتی از موقعیت مالی بهتری برخوردارند، صفحات بیشتری دارند و طبیعتاً امتیاز بالاتری همکسب میکنند.
اینیکی از انتقاداتی است که به این طرح واردشده. در دوره اخیر، برای رتبه ۱۴۰ روزنامه اول، فیلترهای مختلفی به کار گرفته شد. مثلاً ده روزنامه برتر بخش خصوصی جدا از ده روزنامه برتر بخش دولتی قرار گرفتند. قبلاً چنین تفکیکی وجود نداشت. مثلاً در بین روزنامههای بخش خصوصی، «دنیای اقتصاد» اول است و «خبر ورزشی» دوم است. مثلاً روزنامه اعتماد در بین کل روزنامههای کشور در رتبه دهم است اما در بین روزنامههای بخش خصوصی در رتبه چهارم قرار دارد. همچنین روزنامههای منطقهای از روزنامههای سراسری تفکیک شدند. حتی روزنامههای ورزشی هم جدا شدند یعنی درست است که همگی در یک جدول ۱۴۰ تایی هستند ولی بسته به تقسیمبندی موردنظر میتوان رتبههای آن تقسیمبندی خاص را هم بهراحتی استخراج کرد.
در تخصیص یارانه، رتبه یک روزنامه در بین کل روزنامههای کشور معیار مهمتری نسبت به × رتبهاش در این جدولهای فرعی(مثل جدول بخش خصوصی یا بخش ورزشی) است؟
نه اتفاقاً در بعضی موارد، این جدولهای فیلتر شده، تأثیر بیشتری در تخصیص یارانه دارند
چگونه؟ کمی بیشتر توضیح میدهید؟
مثلاً یارانه فقط به بخش خصوصی داده میشود درحالیکه ۶ تا از ۱۰ روزنامه اول کشور، غیرخصوصی هستند. یا گروه نشریات استانی بهویژه ۱۰ استان کم برخوردار، ضریب حمایتی ویژهای در یارانه دارند که سراسری ها ندارند.
انتهای پیام